1 Zawarcie małżeństwa – część 1 dr Krzysztof Gołębiowski

2 Zawarcie małżeństwa - pojęcie zawarcie małżeństwa jest zdarzeniem prawnym a więc zdarzeniem powodującym skutki prawne: – powstanie stosunku cywilnoprawnego małżeństwa (art. 23 – 54) – ale także liczne skutki wynikające z innych części systemu prawnego – też skutki dla osób trzecich, np. powstanie powinowactwa dlatego istotne jest określenie, czy i w którym momencie doszło do zawarcia małżeństwa

3 Pojęcie małżeństwa - ogólnie w całym systemie prawnym mamy do czynienia z jedną (jednolitą) instytucją małżeństwa, np.: uzasadnienie wyroku NSA z 23 kwietnia 2008 r., II FSK 373/07 Zasadniczym elementem w stosowaniu kryterium więzów rodzinnych jest fakt zawarcia małżeństwa. Skutki zawarcia małżeństwa i następstwa rozwodu rodziny wyznaczają normatywną treść grup podatkowych (art. 14 ust. 3 pkt 1-3 u.p.s.d.). Istota małżeństwa została w sposób dostateczny uregulowana w przepisach art. 1 i nast. k.r.io. Na gruncie przepisów podatkowych nie ma podstaw do tego aby poszukiwać odmiennego rozumienia małżeństwa niż to, które zostało ukształtowane w prawie rodzinnym.

4 Pojęcie małżeństwa - ogólnie z uzasadnienia wyroku WSA w Gdańsku z11 maja 2010 r., I SA/Gd 205/10 Zdaniem Sądu w rozpatrywanej sprawie organy podatkowe właściwie zinterpretowały przepis art. 6 ust. 2 p.d.o.f. oraz wskazały powody, dla których nie jest możliwe uwzględnienie wniosku strony o wspólne opodatkowanie z "B". Pozostawanie przez skarżącą w trwałym związku partnerskim z osobą tej samej płci, (…) nie może w ocenie Sądu stanowić podstawy do skorzystania z ulgi podatkowej wynikającej z tego przepisu. Ulga ta przysługuje jedynie małżonkom, którymi zgodnie z obowiązującymi przepisami Konstytucji RP oraz Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego są mężczyzna i kobieta, którzy taki związek formalnie zawarli. Podkreślenia przy tym wymaga, iż z ulgi tej nie będą mogły skorzystać również osoby różnej płci tworzące związek partnerski, które jednak formalnie nie wstąpiły w związek małżeński, w sposób przewidziany wskazanymi powyżej przepisami Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.

5 Zaręczyny Rozdział I. Zaręczyny. Art. 1. § 1. Nie można wnieść powództwa o zawarcie małżeństwa z tytułu zaręczyn. § 2. Zastrzeżenie odszkodowania umownego lub jakiejkolwiek korzyści na przypadek odstąpienia od zaręczyn jest nieważne. Art. 2. Kto bez słusznych powodów odstępuje od zaręczyn albo daje drugiemu słuszny powód do odstąpienia, odpowiada wobec niego, jego rodziców lub osób, działających zamiast rodziców, za poniesione przez nich straty, spowodowane uzasadnionymi przygotowaniami do zawarcia małżeństwa. Art. 3. § 1. Jeżeli małżeństwo nie dochodzi do skutku, można żądać od narzeczonego lub jego spadkobierców zwrotu podarków zaręczynowych. § 2. Narzeczony winny odstąpienia od zaręczyn bez słusznego powodu nie ma tego prawa. Art. 4. § 1. Roszczenie o naprawienie strat oraz o zwrot podarków przedawnia się z upływem roku po ustaniu lub po zerwaniu zaręczyn. § 2. Roszczenia narzeczonego przechodzą na spadkobierców, jeżeli powództwo zostało wytoczone za życia narzeczonego. (dekret z 25 września 1945 r. - Prawo małżeńskie).

6 Zaręczyny Obecnie k.r.o. ani inne akty prawne w ogóle nie regulują instytucji zaręczyn nie można z zaręczyn oraz ich zerwania wyprowadzać roszczeń cywilnoprawnych – z zaręczyn: roszczenia o zawarcie małżeństwa – z zerwania zaręczyn: roszczenia o odszkodowanie, zadośćuczynienie itp. W. Borysiak, komentarz do k.r.o.: Za złamanie „obietnicy zawarcia małżeństwa", wynikającej z faktu zaręczyn, osoba, która poczuła się zawiedziona, nie może żądać ani zadośćuczynienia, ani odszkodowania, chyba że spełnione są przesłanki zastosowania jednej z ogólnych instytucji prawa cywilnego (np. bezpodstawnego wzbogacenia w wypadku dania zadatku zaręczynowego czy darowizny w związku z mającym być zawartym w przyszłości małżeństwem

7 Zaręczyny postanowienie SN z 28 kwietnia 1965 r. II CR 103/65 Roszczenie o zawarcie "umowy matrymonialnej" przez co powód rozumie zawarcie związku małżeńskiego, nie jest roszczeniem cywilnym i jako takie nie podlega rozpoznaniu przez sądy (art. 2 k.p.c.). Inne żądania podniesione w pozwie, jak zwłaszcza żądanie zasądzenia odszkodowania w postaci symbolicznej złotówki za niedotrzymanie przez pozwaną obietnicy małżeństwa, jest wprawdzie roszczeniem cywilnym, jednakże oczywiście bezzasadnym, albowiem ustawodawstwo polskie nie zna zadośćuczynienia za niezawarcie przyrzeczonego związku małżeńskiego. Powództwo w tej części winno było przeto ulec oddaleniu, nie zaś odrzuceniu, jednakże powód nie ma interesu prawnego w domaganiu się korekty tej części orzeczenia.

8 Regulacja Konstytucji RP Art. 18. Małżeństwo jako związek kobiety i mężczyzny, rodzina, macierzyństwo i rodzicielstwo znajdują się pod ochroną i opieką Rzeczypospolitej Polskiej. Art. 33. 1. Kobieta i mężczyzna w Rzeczypospolitej Polskiej mają równe prawa w życiu rodzinnym, politycznym, społecznym i gospodarczym. 2. Kobieta i mężczyzna mają w szczególności równe prawo do kształcenia, zatrudnienia i awansów, do jednakowego wynagradzania za pracę jednakowej wartości, do zabezpieczenia społecznego oraz do zajmowania stanowisk, pełnienia funkcji oraz uzyskiwania godności publicznych i odznaczeń.

9 Zawarcie małżeństwa - terminologia nupturient – osoba mająca zawrzeć małżeństwo, podejmująca działania zmierzające do tego celu celebrans – osoba, przed którą nupturienci składają oświadczenia o wstąpieniu w związek małżeński

10 Świecki charakter małżeństwa Małżeństwo jest instytucją regulowaną też przez prawo wewnętrzne kościołów i związków wyznaniowych Wykład dotyczy tylko przesłanek powstania tzw. małżeństwa cywilnego – a więc małżeństwa wywołującego skutki w obszarze prawa polskiego (państwowego) – Przesłanki powstania małżeństwa w ramach kościoła czy związku wyznaniowego mogą być zupełnie inne i wynikają z prawa danego kościoła czy związku wyznaniowego

11 Świecki charakter małżeństwa od małżeństwa cywilnego należy odróżnić „małżeństwa wyznaniowe” a więc zawierane w ramach kościoła lub związku wyznaniowego – prawo polskie nie zawiera generalnej zasady, że zawarcie małżeństwa „wyznaniowe” (kościelnego) zawsze automatycznie wywoła skutki w prawie cywilnym

12 Świecki charakter małżeństwa od małżeństwa cywilnego należy odróżnić „małżeństwa wyznaniowe” – jeśli nie zostaną spełnione przesłanki z k.r.o. to małżeństwo „wyznaniowe” pozostaje bez wpływu na prawa i obowiązki osób, które taki związek zawarły nie ma ogólnej regulacji prawnej konkubinatu

13 Świecki charakter małżeństwa a „wyznaniowy” tryb jego zawarcia w dawnym ustroju podkreślano wyłącznie świecki charakter instytucji małżeństwa od konkordatu, a ostatecznie od zmian z 1998 r. – istnieje nowy tryb zawarcia małżeństwa obecnie dwa tryby zawarcia małżeństwa : – przed kierownikiem USC/konsulem – zawarcie małżeństwa wyznaniowego ze skutkami cywilnymi tzw. małżeństwo o podwójnym skutku potocznie zwane „konkordatowym”

14 Świecki charakter małżeństwa – tryb „wyznaniowy” Zawarcie małżeństwa „o podwójnym skutku” (art. 1 § 2 i 3): co do zasady dochodzi do zawarcia małżeństwa w dwóch płaszczyznach jedno podlega prawo kościoła/związku wyznaniowego, drugie polskiemu nie wyłącza to zawarcia obu małżeństw oddzielnie – a więc można zawrzeć małżeństwo wyznaniowe, a potem lub wcześniej – cywilne

15 Świecki charakter małżeństwa – tryb „wyznaniowy” bez względu na to, jaki tryb zastosują małżonkowie, powstaje dokładnie taki sam stosunek prawny – element „wyznaniowy” występuje tylko na samym etapie tworzenia tego stosunku prawnego, potem już nie – np. rozwiązanie małżeństwa zawartego w trybie „wyznaniowym” nie wymaga rozwiązania małżeństwa wyznaniowego np. przez dany kościół brak dodatkowych przesłanek

16 Regulacja prawna zawarcie małżeństwa regulowane jest przede wszystkim przepisami : – art. 1 – 22 k.r.o. – ustawy z dnia 28 listopada 2014 r. Prawo o aktach stanu cywilnego (m.in. art. 13, 15, 76-89) – aktów, do których odsyła art. 1 § 3 k.r.o., np.: ustawy z 13 maja 1994 r. o stosunku Państwa do Kościoła Ewangelicko- Augsburskiego w Rzeczypospolitej Polskiej ustawa z 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej Konkordatu między Stolicą Apostolską i Rzecząpospolitą Polską podpisanego w Warszawie dnia 28 lipca 1993 r.

17 Regulacja prawna k.r.o.: art. 1 i 2 – przesłanki konstytutywne małżeństwa i skutki ich niedochowania art. 3 – 9 – przede wszystkim procedura zawarcia małżeństwa art. 10-15 – tzw. zakazy małżeńskie art. 15(1) – wady oświadczenia woli o wstąpieniu w związek małżeński art. 16 - skutki wadliwości związanych z pełnomocnictwem art. 17-21 – wspólne regulacje dotyczące unieważnienia małżeństwa art. 22 – legitymacja prokuratora

18 Systematyka przesłanek zawarcia małżeństwa przepisy te wskazują, że zawarcie małżeństwa to zdarzenie prawne o dużym stopniu formalizmu ustawa wprowadza pewną procedurę doprowadzenia do zawarcia małżeństwa – stawia pewne wymagania, które muszą spełnić nupturienci i inne podmioty – systematyka przesłanek zawarcia małżeństwa – podział, kryteria systematyzowania tych wymogów

19 Systematyka przesłanek zawarcia małżeństwa należy odróżnić trzy pojęcia: – przesłanek konstytutywnych zawarcia małżeństwa – zakazów zawarcia małżeństwa i wad oświadczenia woli o zawarciu małżeństwa – procedury zawarcia małżeństwa wszystkie je nazywa się często „przesłankami” zawarcia małżeństwa, – nie jest to nazwa precyzyjna, – przesłankami we właściwym znaczeniu są tylko p. konstytutywne

20 Systematyka przesłanek zawarcia małżeństwa przesłanki konstytutywne – warunki, które muszą być spełnione, żeby doszło do zawarcia małżeństwa zakazy i wady – ich naruszenie nie powoduje nieistnienia małżeństwa, a tylko możliwość jego wzruszenia procedura –czynności, które według ustawy muszą zostać podjęte, aby doszło do zawarcia małżeństwa – przez nupturientów, kierownika USC, czasem przez duchownego, sąd różnica: – skutki niedochowania (naruszenia) poszczególnych wymogów – to jest kryterium podziału tych okoliczności

21 Skutki niespełnienia przesłanek konstytutywnych brak spełnienia przesłanek konstytutywnych co do zasady powoduje, że nie dochodzi w ogóle do zawarcia małżeństwa (brak skutków prawnych) – np. złożenie oświadczeń przed inną niż wskazana w przepisie osoba – albo zawarcie małżeństwa przez osoby tej samej płci – w takiej sytuacji małżeństwo nie istnieje (potwierdza to art. 2 k.r.o.)

22 Skutki naruszenia zakazów lub wystąpienia wad oświadczenia woli z kolei naruszenie zakazu zawarcia małżeństwa powoduje możliwość jego unieważnienia – a więc małżeństwo może być unieważnione, ale nie musi – ktoś musi podjąć działanie – wnieść pozew do sądu o unieważnienie – potem musi zapaść odpowiedni wyrok sądu (wyrok konstytutywny)

23 Skutki naruszenia procedury co do zasady naruszenie procedury nie prowadzi do nieistnienia małżeństwa czy możliwości jego unieważnienia – zawarcie małżeństwa mimo niedochowania procedury jest skuteczne – np. mimo obowiązku z art. 3 § 3 k.r.o. kierownik USC nie pouczył nupturientów o treści praw i obowiązków małżonków małżeństwo i tak istnieje

24 Powiązanie przesłanek – powiązanie tych trzech grup wymogów procedura jest tak skonstruowana, żeby nie dopuścić do naruszenia zakazów i przesłanek konstytutywnych wystąpienie okoliczności objętej zakazem (np. zbyt niski wiek, czy pokrewieństwo między nupturientami) powodować powinno odmowę podjęcia dalszych czynności przez kierownika USC

25 Przesłanki konstytutywne zawarcia małżeństwa określenie doktrynalne, które podkreśla skutki ich naruszenia (zwrot „konstytutywne”) „konstytuują” one to zdarzenie prawne bez nich małżeństwo nie istnieje – ale nie istnieje ono wyłącznie w sytuacji ich niezachowania są one wymienione tylko w art. 1 k.r.o. – inne wymogi, w tym zakazy (np. bigamii) nie mają charakteru konstytutywnego

26 Przesłanki konstytutywne zawarcia małżeństwa Art. 1. § 1. Małżeństwo zostaje zawarte, gdy mężczyzna i kobieta jednocześnie obecni złożą przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego oświadczenia, że wstępują ze sobą w związek małżeński. § 2. Małżeństwo zostaje również zawarte, gdy mężczyzna i kobieta zawierający związek małżeński podlegający prawu wewnętrznemu kościoła albo innego związku wyznaniowego w obecności duchownego oświadczą wolę jednoczesnego zawarcia małżeństwa podlegającego prawu polskiemu i kierownik urzędu stanu cywilnego następnie sporządzi akt małżeństwa. Gdy zostaną spełnione powyższe przesłanki, małżeństwo uważa się za zawarte w chwili złożenia oświadczenia woli w obecności duchownego. § 3. Przepis paragrafu poprzedzającego stosuje się, jeżeli ratyfikowana umowa międzynarodowa lub ustawa regulująca stosunki między państwem a kościołem albo innym związkiem wyznaniowym przewiduje możliwość wywołania przez związek małżeński podlegający prawu wewnętrznemu tego kościoła albo innego związku wyznaniowego takich skutków, jakie pociąga za sobą zawarcie małżeństwa przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego. § 4. Mężczyzna i kobieta, będący obywatelami polskimi przebywającymi za granicą, mogą zawrzeć małżeństwo również przed polskim konsulem lub przed osobą wyznaczoną do wykonywania funkcji konsula.

27 Przesłanki konstytutywne zawarcia małżeństwa – powództwo z art. 2 k.r.o. brak jednej z nich powoduje nieistnienie małżeństwa tzw. matrimonium non existens art. 2 Jeżeli mimo niezachowania przepisów artykułu poprzedzającego został sporządzony akt małżeństwa, każdy, kto ma w tym interes prawny, może wystąpić z powództwem o ustalenie nieistnienia małżeństwa.

28 Przesłanki konstytutywne zawarcia małżeństwa – powództwo z art. 2 k.r.o. powództwo o ustalenie – a więc wyrok sądu ma charakter deklaratywny małżeństwo nie istnieje nawet, jeśli nie zostanie wydany taki wyrok – wynika to m.in. ze sformułowania art. 1 „zostaje zawarte”, a contrario – w innym wypadku nie zostaje zawarte wyprzedzając: jest to powództwo o „ustalenie nieistnienia”, a nie „unieważnienie” (jak przy zakazach i wadach) – różnica: tam wyrok konstytutywny

29 Przesłanki konstytutywne zawarcia małżeństwa – powództwo z art. 2 k.r.o. dlaczego z powództwem takim można wystąpić tylko jeżeli sporządzono akt małżeństwa? – ponieważ gdyby go nie sporządzono, powództwo byłoby bezcelowe - nikt nie mógł by twierdzić, że małżeństwo istnieje wynika to z art. 3 p.a.s.c.: Akty stanu cywilnego stanowią wyłączny dowód zdarzeń w nich stwierdzonych; ich niezgodność z prawdą może być udowodniona jedynie w postępowaniu sądowym.

30 Przesłanki konstytutywne zawarcia małżeństwa – powództwo z art. 2 k.r.o. znaczenie aktów stanu cywilnego (p.a.s.c.): Art. 2. 1. Stanem cywilnym jest sytuacja prawna osoby wyrażona przez cechy indywidualizujące osobę, kształtowana przez zdarzenia naturalne, czynności prawne lub orzeczenia sądów, lub decyzje organów, stwierdzona w akcie stanu cywilnego. 2. Rejestracji stanu cywilnego dokonuje się w rejestrze stanu cywilnego w formie aktów stanu cywilnego. 3. Aktem stanu cywilnego jest wpis o urodzeniu, małżeństwie albo zgonie w rejestrze stanu cywilnego wraz z treścią późniejszych wpisów wpływających na treść lub ważność tego aktu. 4. Akt stanu cywilnego jest sporządzony z chwilą dokonania wpisu o urodzeniu, małżeństwie albo zgonie w rejestrze stanu cywilnego.

31 Powództwo z art. 2 k.r.o. a unieważnienie aktu małżeństwa p.a.s.c.: Art. 39. 1. Unieważnienia aktu stanu cywilnego lub dołączonej do niego wzmianki dodatkowej dokonuje sąd w postępowaniu nieprocesowym, na wniosek osoby zainteresowanej, prokuratora lub kierownika urzędu stanu cywilnego, jeżeli akt ten lub wzmianka stwierdzają zdarzenie niezgodne ze stanem faktycznym lub stwierdzono uchybienia, które zmniejszają jego moc dowodową. 2. Jeżeli sąd unieważnił akt stanu cywilnego z przyczyn, o których mowa w ust. 1, może on postanowić o sporządzeniu nowego aktu stanu cywilnego.

32 Powództwo z art. 2 k.r.o. a unieważnienie aktu małżeństwa dawny przepis (poprzednio obowiązująca u. p.a.s.c) Art. 30. Akt stanu cywilnego unieważnia się, jeżeli: 1) stwierdza zdarzenie niezgodne z prawdą; 2) uchybienia powstałe przy sporządzeniu aktu zmniejszają jego moc dowodową.

33 Powództwo z art. 2 k.r.o. a unieważnienie aktu małżeństwa wyrok SN z 11 grudnia 2007 r. II CSK 349/07 (z uzasadnienia) w przypadku, gdy istnieje akt małżeństwa, właściwą drogą do zakwestionowania faktu złożenia przez wskazane w nim osoby oświadczeń o zawarciu małżeństwa, jest zgłoszenie żądania unieważnienia aktu małżeństwa w postępowaniu nieprocesowym na podstawie art. 30 pkt 1 u.a.s.c. W sytuacji natomiast, gdy podnoszona jest kwestia, czy małżeństwo - mimo złożenia wzmiankowanych oświadczeń - zostało zawarte w rozumieniu art. 1 k.r.o., właściwa jest droga procesu cywilnego o ustalenie nieistnienia małżeństwa (por. uzasadnienia uchwały Sądu Najwyższego z dnia 10 maja 1994 r., III CZP 65/94, OSNC 1994, nr 12, poz. 231, postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 19 lutego 2003 r., V CKN 1788/00, nie publ. oraz postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 26 marca 1992 r., I CRN 20/92, OSP 1992, nr 2, poz. 2).

34 Przesłanki konstytutywne zawarcia małżeństwa - wyliczenie dwie grupy – wspólne dla obu trybów – szczególne przy trybie „wyznaniowym” a zatem wybierając tryb „wyznaniowy” nupturienci muszą liczyć się z tym, że jest więcej przesłanek powstania małżeństwa – a zatem i większe ryzyko nieskuteczności zawarcia małżeństwa

35 Przesłanki konstytutywne zawarcia małżeństwa - wyliczenie przesłanki wspólne: – różnica płci nupturientów – złożenie przez nich zgodnych oświadczeń odpowiedniej treści – jednoczesna obecność nupturientów w chwili zawierania małżeństwa – udział uprawnionej osoby, określanej jako celebrans

36 Przesłanki konstytutywne zawarcia małżeństwa - wyliczenie dodatkowe przesłanki w „trybie wyznaniowym”: dopuszczenie w ratyfikowanej umowie lub ustawie możliwości wywołania skutków cywilnych przez małżeństwo zawarte w danym kościele lub związku wyznaniowym a także sporządzenie aktu małżeństwa ponadto przy trybie wyznaniowym nieco zmodyfikowane są dwie ostatnie przesłanki wspólne

37 Przesłanki konstytutywne zawarcia małżeństwa - wyliczenie wymienione przesłanki muszą wystąpić łącznie, aby doszło do zawarcia małżeństwa brak jednej z nich powoduje nieistnienie małżeństwa Natomiast spełnienie ich wszystkich jest wystarczające do powstania małżeństwa – np. bez względu na naruszenie zakazów z art. 10- 15

38 Przesłanka różnicy płci Art. 18 Konstytucji: Małżeństwo jako związek kobiety i mężczyzny, rodzina, macierzyństwo i rodzicielstwo znajdują się pod ochroną i opieką Rzeczypospolitej Polskiej. regulacja prawna jest jednoznaczna i jej zmiana wymagałaby zmiany Konstytucji w literaturze zwraca się uwagę, że brak różnicy płci zachodzi wtedy, gdy oboje nupturienci są tej samej płci, jak również w przypadku, gdy z medycznego punktu widzenia nie można w ogóle ustalić płci, albo w razie obojnactwa, gdy przeważa określona płeć zbliżona do płci drugiej osoby

39 Przesłanka różnicy płci o tym, jaka jest płeć danej osoby, decyduje wyłącznie treść aktu urodzenia – art. 3 p.a.s.c. – kierownik USC nie może przeprowadzić np. dowodu z opinii biegłego czy zeznań świadków dla ustalenia tej okoliczności na potrzeby procedury zawierania małżeństwa – kierownik USC jest więc związany treścią aktu stanu cywilnego

40 Przesłanka różnicy płci – problem transseksualizmu transseksualizm - biologicznie dana osoba ma określoną płeć, jednak psychicznie czuje przynależność do odmiennej płci problematyka prawna: w akcie urodzenia jest określona płeć osoby fizycznej problem, czy i w jakim trybie można dokonać zmiany w tym zakresie – w orzecznictwie i doktrynie dopuszcza się taką zmianę – aczkolwiek brak jest jednoznacznej podstawy prawnej

41 Przesłanka różnicy płci – problem transseksualizmu brak zatem określenia wprost w przepisach trybu, w jakim ma to nastąpić dwa rozwiązania możliwe: sprostowanie aktu urodzenia lub proces o ustalenie – sprostowanie aktu urodzenia – w postępowaniu nieprocesowym – ustalenia stosunku prawnego – podstawą ma być art. 189 k.p.c.

42 Przesłanka różnicy płci – problem transseksualizmu dawny art. 31 p.a.s.c.: Akt stanu cywilnego podlega sprostowaniu w razie błędnego lub nieścisłego jego zredagowania. art. 189 k.p.c.: Powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny.

43 Przesłanka różnicy płci – problem transseksualizmu postanowienie SN z 22 marca 1991 r., II CRN 28/91 (z uzasadnienia) Z tych względów judykatura powinna dążyć do wykorzystania wszelkich możliwości interpretacyjnych i takiej wykładni obowiązujących przepisów prawnych, która pozwoliłaby już obecnie na uwzględnienie dążeń ludzi odczuwających boleśnie sprzeczność między płcią nieodparcie pożądaną a płcią biologiczną i wpisaną do aktu urodzenia. W doktrynie przeważa już dziś pogląd, że płeć człowieka (integralność seksualna) jest elementem jego prawa stanu, które to prawo należy do kategorii praw osobistych człowieka, chronionych przez przepisy Kodeksu cywilnego (art. 23 i 24). Poczucie przynależności do danej płci może być uznane za dobro osobiste (art. 23 k.c.) i jako takie podlega ochronie również w drodze powództwa o ustalenie na podstawie art. 189 k.p.c. Podstawą takiego powództwa byłby interes prawny transseksualisty w uzyskaniu obiektywnej ochrony wobec niepewności stanu prawnego lub prawa. W razie zmiany płci jego interes prawny wyraża się zaś w sprzeczności między stanem rzeczywistym a stanem wynikającym z aktu urodzenia.

44 Przesłanka różnicy płci – problem transseksualizmu Uchwała SN z 22 września 1995 r., III CZP 118/95 Dopuszczalne jest dochodzenie w procesie ustalenia płci transseksualisty (art. 189 k.p.c.); pozwanymi w sprawie powinni być rodzice powoda Wyrok SN z 6 grudnia 2013 r., I CSK 146/13 W sprawie o ustalenie przynależności do płci (art. 23 i 24 k.c. w związku z art. 189 k.p.c.) wytoczonej przez transseksualistę pozostającego w związku małżeńskim i mającego dzieci, po stronie pozwanej muszą wystąpić nie tylko jego rodzice - jeżeli zostali pozwani - ale także nierozwiedziony z nim małżonek oraz dzieci.

45 Przesłanka różnicy płci – problem transseksualizmu orzecznictwo przyjmuje ten drugi sposób a więc transseksualista występuje z powództwem przyjęto, że musi pozwać swoich rodziców nowsze orzecznictwo wskazuje na konieczność pozwania także małżonka oraz dzieci przyjmuje się na potrzeby zawarcia małżeństwa, że płeć jest taka, jaka wynika z orzeczenia sądu

46 Przesłanka różnicy płci – problem transseksualizmu w zasadzie brak zakazu wydania takiego orzeczenia w trakcie trwania małżeństwa w związku z tym, z wyrok taki ma charakter ustalający przyjmuje się, że nie prowadzi do zmiany płci ex nunc zatem małżeństwo w takiej sytuacji nie istnieje (art. 1 k.r.o. – brak przesłanki różnicy płci już w chwili zawarcia małżeństwa)