1

2 ZBRODNIA KATYŃSKA – tło polityczno-wojskowe, przebieg i następstwa.

3 Cele Zaznajomienie słuchaczy z kluczowymi problemami sprawy zbrodni katyńskiej:  Przedstawienie politycznych stosunków polsko-radzieckich w latach 1921–1940  Przebieg agresji ZSRS na II RP  Ukazanie losu polskich jeńców wojennych w niewoli radzieckiej  Przedstawienie skutków politycznych w relacjach polsko- -radzieckich po ujawnieniu zbrodni na polskich żołnierzach  Pokazanie podejścia do sprawy katyńskiej w Polsce do 1988 r.  Zaprezentowanie wpływu problematyki katyńskiej na stosunki polsko-rosyjskie  Kształtowanie patriotycznych postaw i pamięci o zamordowanych oficerach Wojska Polskiego

4 Zagadnienia  Tło polityczne i wojskowe stosunków polsko-radzieckich w latach 1939–1940  Etiologia zbrodni  Odkrycie zbrodni przez Niemców  Konsekwencje polityczne w stosunkach polsko-radzieckich po odkryciu grobów zamordowanych oficerów WP  Sprawa katyńska w okresie PRL  Kwestia katyńska w relacjach polsko-rosyjskich po 1989 r. Podsumowanie  Rekapitulacja głównych faktów

5 Tło polityczne i wojskowe stosunków polsko-radzieckich w latach 1939–1940 Traktat ryski (18.03.1921 r.): koniec wojny polsko-bolszewickiej (Sowieci nie wykonują jego postanowień). Nawiązanie stosunków dyplomatycznych z Rosyjską Federacyjną Socjalistyczną Republiką Rad oraz Białoruską i Ukraińską Republiką Rad (grudzień 1923 r.: Polska jako jedno z pierwszych państw uznaje powstanie ZSRS). Polityka równowagi: - 25.07.1932 r.: polsko-sowiecki traktat o nieagresji (05.05.1934 r. przedłużony na dziesięć lat) - 26.01.1934 r.: polsko-niemiecka deklaracja o niestosowaniu przemocy w stosunkach wzajemnych.

6 Tło polityczne i wojskowe stosunków polsko-radzieckich w latach 1939–1940 Koniec lat 30. XX w. – gwałtowna zmiana sytuacji politycznej i militarnej w Europie. W obliczu przygotowań Niemiec do wojny Józef Stalin dążył od 1939 r. do zawarcia porozumienia politycznego z Adolfem Hitlerem. 21.08.1939 r. – Stalin zaaprobował przyjazd do Moskwy niemieckiego ministra spraw zagranicznych Joachima von Ribbentropa. 23.08.1939 r. – ministrowie spraw zagranicznych ZSRS (Wiaczesław Mołotow) i Niemiec (Joachim von Ribbentrop) podpisali układ o nieagresji. Porozumienie zawierało tajny protokół dodatkowy rozgraniczający strefy wpływów ZSRS i Niemiec w Europie Środkowej i Wschodniej: Linia rozgraniczenia w Polsce miała przebiegać wzdłuż Narwi, Wisły i Sanu. Niemiecko-sowieckie porozumienie oznaczało IV rozbiór Polski.

7 Mapa Polski z linią rozgraniczającą ziemie zagarnięte przez III Rzeszę i ZSRS (28 września 1939 r).

8 Tło polityczne i wojskowe stosunków polsko-radzieckich w latach 1939–1940 Pakt Ribbentrop–Mołotow zmienił mapę polityczną Europy kładąc kres istnieniu II Rzeczypospolitej. ZSRS stał się sprzymierzeńcem Niemiec. Współpraca obu państw – polityczna, wojskowa i gospodarcza – zakończyła się wraz z wybuchem wojny niemiecko-sowieckiej 22.06.1941 r. Polsko-sowieckie stosunki dyplomatyczne zostały przywrócone 30.07.1941 r., kiedy polski premier i Naczelny Wódz gen. Władysław Sikorski oraz sowiecki ambasador w Londynie – Iwan Majski – podpisali układ polityczny.

9 Jesienią 1939 roku Sowieci wzięli do niewoli lub aresztowali około 240 tys. żołnierzy (w tym ok. 10–15 tys. oficerów). Przekazano ich organom Ludowego Komisariatu Spraw Wewnętrznych (NKWD). Według ich dokumentacji na przełomie 1939/40 roku w obozach jenieckich pozostawało ponad 40 tys. jeńców (w tym ok. 25 tys. szeregowych i podoficerów). W obozie starobielskim umieszczono generałów, oficerów oraz wysokiej rangi urzędników państwowych – a zatem kadrę dowódczą i kwiat inteligencji polskiej. W Ostaszkowie znaleźli się głównie żołnierze Korpusu Ochrony Pogranicza oraz funkcjonariusze Policji Państwowej, Straży Więziennej i Straży Granicznej. Do Kozielska, będącego wcześniej obozem jenieckim dla polskich szeregowych, skierowano oficerów WP. Zbrodnia

10 Obozy jenieckie; odkryte i domniemane miejsca egzekucji i ukrycia zwłok.

11 Zbrodnia Pomimo indoktrynacji zdecydowana większość więźniów nie uległa, otwarcie manifestując swój patriotyzm oraz przekonanie o odrodzeniu się Polski w jej przedwojennych granicach. W realiach sowieckich rozwiązanie tego istotnego problemu mogło być tylko jedno: Decyzję o fizycznej eliminacji wziętych do niewoli oficerów służby stałej i rezerwy podjęto 5 marca 1940 roku. Miała ona na celu ostateczne zburzenie fundamentów, na których mogłaby się w przyszłości odrodzić niepodległa i suwerenna Polska. Uchwała ta ewidentnie łamała IV Konwencję Haską (z 18 października 1907 roku) dotycząca praw i zwyczajów wojny lądowej – zapewniającą wszystkim jeńcom wojennym całkowitą ochronę ze strony państwa, które wzięło ich do niewoli. Nie dziwi więc fakt, że dokument ten przeleżał skrywany w archiwach sowieckich aż do 1992 roku, gdy przedstawiono go opinii publicznej. likwidacja

12 Wniosek o rozstrzelanie polskich jeńców z odręczną aprobatą Józefa Stalina.

13 Zbrodnia 15 marca, w jednej z piwnicznych cel, zamordowano trzynastu z nich, a następnie zwłoki najprawdopodobniej wywieziono do Lasu Katyńskiego. To morderstwo stanowiło wstęp do masakry, jaka miała wkrótce nastąpić. Transporty formowano na podstawie list wywozowych, tzw. list śmierci. Trudno jednoznacznie stwierdzić, czy były one układane według jakiegoś wcześniej przyjętego klucza. Jednak w pierwszych transportach znaleźli się oficerowie, którzy zdominowali życie obozowe, wykazując największą wolę walki i oporu wobec wszechobecnej indoktrynacji. Wiosną 1940 roku „Centralna Trójka” skazała na karę śmierci 14 552 jeńców wojennych z obozów specjalnych w Kozielsku, Starobielsku i Ostaszkowie oraz 7305 więźniów NKWD przetrzymywanych w więzieniach Zachodniej Ukrainy i Zachodniej Białorusi. Ostatecznie podjęto decyzję o fizycznej eliminacji co najmniej 21 856 osób.

14 Wyciąg z protokołu posiedzenia Biura Politycznego KC WKP(b), na którym zatwierdzono decyzję o wymordowaniu polskich oficerów.

15 Zbrodnia Schemat postępowania wyglądał podobnie we wszystkich obozach: więźniów wyprowadzano pojedynczo z cel, zgodnie z numerem na liście śmierci i wprowadzano do jednego z pomieszczeń piwnicznych, tzw. czerwonego kącika (świetlicy z portretem Lenina); tam sprawdzano personalia ofiary – nazwisko, imię, rok urodzenia oraz stanowisko, na jakim dana osoba pracowała; następnie zakuwano ją w kajdanki i wyprowadzano na miejsce kaźni; w celi obitej dźwiękochłonnym materiałem zabijano strzałem w potylicę; zwłoki pomordowanych ładowano na samochody ciężarowe i wywożono do lasu. Tam zrzucano ciała do tzw. dołów śmierci – – każdy miał około 3 metrów głębokości, od 8 do 10 metrów średnicy i mógł pomieścić ponad 200 ciał pomordowanych. Zwłoki posypywano wapnem i zakopywano. Akcja eksterminacji trwała ponad miesiąc.

16

17 Odkrycie zbrodni Do najważniejszych świadków zbrodni katyńskiej należał Stanisław Swianiewicz – ekonomista, profesor uniwersytetu. 29 kwietnia 1940 r. znalazł się transporcie więźniów do Katynia, jednak na stacji kolejowej Gniezdowo pozostawiono go jako jedynego w pociągu. Bezcennymi świadkami byli mieszkańcy Katynia i Gniezdowa: już w 1940 r. skojarzyli wyładowywanie polskich jeńców z wagonów z niewielkimi regularnymi pagórkami w pobliskim lesie. Pierwsze wiadomości o zbrodni w Lesie Katyńskim władze niemieckie otrzymały już 2 sierpnia 1941 r. od jednego z jeńców wojennych, jednak nie wzbudziły one większego zainteresowania. Wstępne badanie mogił rozpoczęto 18 lutego 1943 r. Naczelne Dowództwo Wojsk Lądowych (Oberkommando des Heeres) powołało 29 marca 1943 r. komisję, która pod kierunkiem prof. dr. Gerharda Buhtza przeprowadziła ekshumacje i badanie zwłok.

18 Odkrycie zbrodni Przeprowadzone wiosną badania miały bardzo duży zakres, równocześnie bowiem działała Komisja Techniczna Polskiego Czerwonego Krzyża. Wbrew twierdzeniom propagandy sowieckiej, pracowała ona niezależnie, mimo iż działalność Polskiego Czerwonego Krzyża w czasie okupacji została poddana przez Niemców drastycznym ograniczeniom. Prace prowadzone z pomocą robotników wynajętych spośród miejscowej ludności polegały na zlokalizowaniu grobów poprzez analizę terenu i badania gruntu, otwarciu dołów śmierci, wydobyciu ciał, ich oględzinach oraz nadaniu każdemu z nich numeru i ponownym pochówku. W czasie badania zwłoki były starannie obszukiwane w celu wydobycia dokumentów i innych mobiliów pomocnych w identyfikacji zamordowanych.

19 Odkrycie zbrodni Niezależnie od polskich i niemieckich ekspertów, między 28 a 30 kwietnia badania w Katyniu prowadziła tzw. Międzynarodowa Komisja Lekarska powołana przez Niemców do zbadania mogił katyńskich. Lekarze pochodzili z krajów sprzymierzonych z III Rzeszą lub przez nią podbitych, a jedynym reprezentowanym neutralnym krajem była Szwajcaria. Kwestia ta została później wykorzystana przez Sowietów, którzy zakwestionowali niezależności komisji, podważając tym samym przedstawione przez nią wyniki prac. 3 czerwca komisja zawiesiła prace ze względów sanitarnych. Upał przyspieszał rozkład ciał, a pracującym dokuczała plaga much. Prace zamierzano kontynuować jesienią, ale we wrześniu Katyń został zajęty przez Armię Czerwoną i ekshumacja nie została ukończona.

20 Odkrycie zbrodni Do zakończenia ekshumacji z ośmiu zlokalizowanych mogił wydobyto łącznie 4143 ciała. W kwestii liczby ekshumowanych zwłok istnieje rozbieżność między raportami niemieckimi – 4143, a raportem Komisji Technicznej Polskiego Czerwonego Krzyża, podającym liczbę o 100 wyższą. Liczbę 4143 potwierdza jednak szczegółowy spis opublikowany w 1943 r. w Berlinie. Według niemieckiego raportu policyjnego sporządzonego 10 czerwca 1943 r. zidentyfikowano z pewnością 2815 ciał. Tożsamość pozostałych miał ustalić PCK na podstawie szczegółowych analiz przekazanych organizacji mobiliów wydobytych z dołów śmierci.

21 Odkrycie zbrodni Mogiła nr 8 została otwarta na kilka dni przed zakończeniem prac i wydobyto z niej zaledwie 10 zwłok z szacowanych 200–300. W kwestii liczby ekshumowanych zwłok istnieje rozbieżność między:  raportami niemieckimi – 4143 (potwierdza tę liczbę szczegółowy spis opublikowany w 1943 r. w Berlinie),  a raportem Komisji Technicznej Polskiego Czerwonego Krzyża – 4243. Według niemieckiego raportu policyjnego sporządzonego 10 czerwca 1943 r. zidentyfikowano z pewnością 2815 ciał.

22 Odkrycie zbrodni Wszystkie niezależnie od siebie pracujące komisje sporządziły oficjalne sprawozdania, zawierające bardzo podobne wnioski:  wszystkie zgodnie orzekły, iż ofiary zostały zabite metodą charakterystyczną dla NKWD – przez strzał w tył głowy oddany z przyłożenia lub bezpośredniej bliskości;  duża liczba łusek znalezionych w pobliżu mogił wskazywała na to, iż mordu dokonano nad dołami śmierci lub nawet w nich samych;  mimo że zróżnicowany rozkład zwłok uniemożliwiał precyzyjne określenie czasu ich spoczywania w ziemi, to dowody pośrednie wskazywały, iż zakopano je porą zimową;  wszyscy eksperci byli zgodni, że choć zabitych może być więcej niż 4143 ekshumowanych, ale na pewno nie było ich 12 tys., jak podawała niemiecka propaganda.

23 Odkopywanie dołów śmierci

24 Konsekwencje polityczne Powszechnie uważa się, iż świat dowiedział się o zbrodni katyńskiej 13 kwietnia 1943 r. z komunikatu Radia Berlin, a rocznica tego wydarzenia od 2008 r. jest nawet obchodzona w Polsce jako Dzień Pamięci Ofiar Zbrodni Katyńskiej. W rzeczywistości jako pierwsza informację podała w dniu 11 kwietnia 1943 r. berlińska agencja informacyjna Transocean. Początkowo zarówno Polacy, jak i opinia publiczna w innych krajach, przyjęli informacje z nieufnością, podejrzewając manipulację i słusznie uważając, iż naziści chcą w ten sposób odwrócić uwagę od własnych zbrodni. Ponieważ temat podjęły również gazety i rozgłośnie w kilku innych państwach, głos zabrał również ZSRS – 15 kwietnia radio moskiewskie stanowczo zaprzeczyło, jakoby ZSRS był sprawcą mordu i obciążyło nim Niemców.

25 Konsekwencje polityczne Za najlepsze rozwiązanie uznano zatem zwrócenie się przez polską Radę Ministrów do Międzynarodowego Czerwonego Krzyża, aby jako organizacja ponadnarodowa i niezależna zbadała odkryte groby. Moskwa nie tylko nie pozwoliła na badania, ale także rozpętała antypolską akcję propagandową. 19 kwietnia na łamach „Prawdy” ukazał się artykuł pt. Polscy współpracownicy Hitlera, zarzucający Polakom, iż współpracują z Niemcami, koordynując z nimi oszczerczą wobec ZSRS kampanię. 20 kwietnia 1943 r. polski minister spraw zagranicznych Edward Raczkiewicz wręczył ambasadorowi ZSRS notę, w której domagał się szczegółowych oraz dokładnych wyjaśnień losów oficerów osadzonych w obozach w Kozielsku, Starobielsku i Ostaszkowie. Już następnego dnia Stalin wysłał do Winstona Churchilla oraz Franklina Delano Roosvelta jednobrzmiące pisma, mówiące o współpracy rządu RP z hitlerowcami przeciwko ZSRS, a także o wynikającej z tego zapowiedzi zerwania polsko-sowieckich stosunków dyplomatycznych.

26 Konsekwencje polityczne 25 kwietnia Wiaczesław Mołotow wręczył polskiemu ambasadorowi RP w Moskwie – Tadeuszowi Romerowi – notę o jednostronnym „przerwaniu”, a faktycznie zerwaniu stosunków z polskim rządem. ZSRS cynicznie wykorzystał popełnioną przez siebie zbrodnię do zerwania niewygodnego już w 1943 r. sojuszu z Polską, co pozwalało Sowietom na realizację polityki wasalizacji Polski. Ukoronowaniem misternie konstruowanej sowieckiej akcji propagandowej w sprawie Katynia było wniesienie formalnego oskarżenia przeciwko Niemcom przed Międzynarodowy Trybunał Wojskowy w Norymberdze. Anglicy i Amerykanie nie tylko nie reagowali na kłamstwa, ale często blokowali informacje dowodzące sprawstwa NKWD. Pod koniec II wojny światowej zachodni alianci, obawiając się zawarcia przez ZSRS separatystycznego pokoju z Niemcami, oddali w Jałcie Polskę Stalinowi, czym udowodnili, iż nie była ona już dla nich istotnym sojusznikiem.

27 Konsekwencje polityczne Na wniosek sowieckich prokuratorów: generała Romana Rudenki i pułkownika Jurija Pokrowskiego, zbrodnia katyńska została dopisana do wielu innych rzeczywistych zbrodni, za które miał odpowiadać Hermann Göring w czasie procesu norymberskiego, a za dowody przeciwko niemu miały posłużyć materiały spreparowane przez Komisję Burdenki. Do udziału w postępowaniu sądowym w ogóle nie dopuszczono Polaków, którzy wydawali się głównym zagrożeniem dla podtrzymania kłamstwa katyńskiego. Mimo iż oskarżenie Niemców o zbrodnię katyńską podczas procesu norymberskiego zakończyło się kompromitacją władz sowieckich, nie przeszkadzało to im w podtrzymywaniu kłamstwa na jej temat w następnych dziesięcioleciach. Udało im się także przekonać również część światowej opinii publicznej, w znacznej mierze dzięki wsparciu środowisk prosowieckich w zachodniej Europie i wpływom moskiewskich agentów.

28 Fałszerstwa i walka o prawdę Zwalczanie prawdy o Katyniu polscy komuniści przyjęli za jedno ze swoich podstawowych zadań, nie tylko ze względu na uległość wobec Kremla, ale także z lęku przed społeczeństwem. 29 stycznia 1944 r., kilka dni po publikacji sprawozdania Komisji Burdenki, we wszystkich jednostkach I Korpusu Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR zorganizowano apel poległych pod hasłem: Pamięci ofiar bestialstwa niemieckiego, który rozpoczął indoktrynowanie żołnierzy. W późniejszym okresie, najwygodniejszym podejściem do zbrodni katyńskiej było po prostu jej przemilczanie, między innymi ze względu na niespójności w raporcie Komisji Burdenki, ale także i na wciąż żywą pamięć ludzi. Dlatego większość działań ograniczała się do wyłapywania i eliminowania przez cenzurę nawet samej nazwy Katyń.

29 Fałszerstwa i walka o prawdę Poza cenzurą uruchomiono propagandę. Najjaskrawszym jej przykładem była książka Prawda o Katyniu, napisana w 1952 r. przez Bolesława Wójcickiego, która miała być odpowiedzią na działania tzw. Komisji Katyńskiej powołanej przez Kongres Stanów Zjednoczonych Ameryki. Zasady postępowania wobec pojawiających się na Zachodzie publikacjami z informacjami o zbrodni katyńskiej władze PRL uzgadniały z Kremlem. Władze sowieckie zaś pieczołowicie dbały o utrzymanie zbrodni w tajemnicy. 9 marca 1959 r. szef KGB – Aleksandr Nikołajewicz Szelepin, zasugerował Chruszczowowi zniszczenie akt 21 857 „osób z byłej burżuazyjnej Polski” rozstrzelanych w Lesie Katyńskim, w pobliżu Charkowa i w obwodzie kalinińskim na mocy uchwały KC KPZS z 5 marca 1940 r.

30 Fałszerstwa i walka o prawdę Do czasu przyznania w 1990 r. przez Sowietów, iż sprawcą było NKWD, władze PRL konsekwentnie prowadziły politykę przemilczania i wypaczania prawdy. Jednocześnie, w kraju, Polskie Państwo Podziemne rozpowszechniało wiedzę o mordzie. Sprawstwo Sowietów znane było nie tylko elitom, ale również szerokim rzeszom społeczeństwa polskiego. Pierwsze działania w celu ukazania światu prawdy o zbrodni katyńskiej podjął rząd polski w Londynie już w 1943 r. Walkę z propagandą sowiecką i polskich komunistów od samego początku podjęły środowiska emigracji niepodległościowej: w 1948 r. Józef Mackiewicz opublikował „białą księgę” sprawy: Zbrodnia katyńska w świetle dokumentów, ze wstępem gen. Władysława Andersa.

31 Fałszerstwa i walka o prawdę Pierwszą listę zamordowanych: Lista katyńska, opublikował w 1949 r. mjr Adam Moszyński. Wcześniej była publikowana w odcinkach na łamach tygodnika „Orzeł Biały”. Do 1982 r. przygotowano cztery edycje za granicą, a w drugim obiegu do 1988 r. powstały dwie. Równocześnie w Paryżu wydano wspomnienia Józefa Czapskiego pt.: Na nieludzkiej ziemi, opisujące poszukiwania jeńców w Związku Sowieckim, wielokrotnie tłumaczone na języki obce. W języku angielskim pięciokrotnie ukazała się książka Janusza K. Zawodnego Death in the Forest. The Story of the Katyn Forest Massacre, tłumaczona też na inne języki. Wydanie polskie ukazało się dopiero w 1989 r. w Paryżu. Działalność edukacyjną i informacyjną prowadziło wiele środowisk i stowarzyszeń, w celu wznoszenia monumentów i fundowania tablic epitafijnych przypominających o zbrodni katyńskiej.

32 Fałszerstwa i walka o prawdę Podejmowano inne działania w celu upowszechniania prawdy o sprawie Katynia, działał m.in. niezależny Instytut Dokumentacji Zbrodni Katyńskiej, zwany popularnie Instytutem Katyńskim i inne organizacje. 21 sierpnia 1980 r. w Krakowie miał miejsce dramatyczny akt indywidualnego protestu wobec ukrywania prawdy o zbrodni – samospalenie Walentego Badylaka. Działania na rzecz upamiętnienia zbrodni w wolnej Polsce kontynuowały m.in. Rodziny Katyńskie, a następnie Federacja Rodzin Katyńskich.

33 Kwestia katyńska w relacjach polsko-rosyjskich po 1989 r. Po przyznaniu władz ZSRR, że zbrodni katyńskiej dokonało NKWD, władze Federacji Rosyjskiej stopniowo wycofywały się ze współpracy z Polską w celu ostatecznego wyjaśnienia sprawy. Gdy 30 listopada 2004 r. polski Instytut Pamięci Narodowej wszczął śledztwo w sprawie zbrodni katyńskiej, niemalże natychmiast, 5 marca 2005 r., rosyjska Naczelna Prokuratura Wojskowa umorzyła własne postępowanie, informując, że nie ma podstaw do uznania zbrodni katyńskiej za zbrodnię ludobójstwa, co oznacza, iż uległa ona przedawnieniu. Jednocześnie utajnionych zostało 116 ze 183 tomów akt, co znacząco utrudnia pracę prokuratorom IPN. Rosyjski wymiar sprawiedliwości konsekwentnie unika merytorycznego orzeczenia w sprawie Katynia, posługując się przy tym kruczkami prawnymi, odmawia skarżącym dostępu do dokumentów i wydłużając procedury.

34 Kwestia katyńska w relacjach polsko-rosyjskich po 1989 r. Władze Federacji Rosyjskiej nie reagują na pojawianie się w rosyjskich mediach kłamstw znanych z czasów sowieckich. Choć nieprawdziwe informacje pojawiają się w pozornie niezależnych mediach, to koincydencja z ważnymi rocznicami i wydarzeniami politycznymi wskazuje na inspiracje owych publikacji przez Kreml. Sprawa Katynia wywoływała zainteresowanie w społeczeństwie rosyjskim, dlatego też pojawiła się w Biurze Politycznym partii komunistycznej oraz w Akademii Nauk ZSRS potrzeba znalezienia jakiejś polskiej białej plamy w historii stosunków z Polską. Do politycznego zamówienia Kremla doskonale pasował los jeńców bolszewickich, wziętych do polskiej niewoli w wojnie 1920 roku. Media rosyjskie odczytały to jako wyraźny sygnał do upowszechniania tzw. anty-Katynia, czyli przeciwstawienia zbrodni katyńskiej rzekomej zbrodni ludobójstwa popełnionego przez Polaków na jeńcach sowieckich w 1920 r.

35 Kwestia katyńska w relacjach polsko-rosyjskich po 1989 r. Formalną podstawą do wszczęcia kampanii propagandowej sprawy anty-Katynia było rozporządzenie prezydenta Michaiła Gorbaczowa z 3 listopada 1990 r. W konsekwencji rozwinięto planową akcję polityczną, naukową i medialną mającą na celu skompromitowanie Polski na forum międzynarodowym. Zgodnie z odgórnymi zaleceniami, zaczęły ukazywać się w prasie rosyjskiej artykuły stwierdzające, że to najpierw Polacy wymordowali jeńców sowieckich z 1920 r., a dopiero 20 lat później Rosjanie wzięli odwet. 12 sierpnia 1998 r. rosyjski prokurator generalny – Jurij Czajka, wystosował do polskiego ministra sprawiedliwości list z prośbą o wyjaśnienie losów jeńców sowieckich z 1920 r. i wszczęcia śledztwa w sprawie rzekomego ludobójstwa. Historycy rosyjscy już w październiku 1990 r. zostali zaproszeni do podjęcia w archiwach polskich badań nad losami jeńców Armii Czerwonej w Polsce. Jak dotąd nie ma z ich strony wielkiego zainteresowania przebadaniem zasobów Centralnego Archiwum Wojskowego.

36 Kwestia katyńska w relacjach polsko-rosyjskich po 1989 r. Współpraca naukowców polskich z UMK w Toruniu, z rosyjskimi z Uniwersytetu Moskiewskiego, zaowocowała wydaniem w 2004 r. zbioru dokumentów pt. Krasnoarmiejcy w polskom plienu w 1919–1922 g. Sbornik dokumientow i materiałow (wersja polskojęzyczna nie ukazała się). Historycy polscy oceniają, że liczba jeńców rosyjskich przetrzymywanych w polskich obozach pod koniec 1920 r. wahała się od 80 do 85 tysięcy, liczba zaś zmarłych w całym okresie funkcjonowania obozów wynosiła 16–17 tysięcy. Prof. G. Matwiejew szacuje zaś liczbę zmarłych jeńców na 18–20 tysięcy. Publikacja obala tym samym często rozpowszechniane w Rosji opinie wymieniające kilkakrotnie bądź kilkunastokrotnie większą liczbę ofiar śmiertelnych wśród tej grupy ofiar wojny (40, 60 a nawet ponad 100 tysięcy). Analiza dokumentów pozwala także odrzucić tezę o masowych rozstrzeliwaniach sowieckich jeńców w polskich obozach, co, zdaniem niektórych historyków rosyjskich, „uzasadniało” w oczach Stalina zbrodnię katyńską.

37 Pamięć Polskie Cmentarze Wojskowe są świadectwem triumfu pamięci i prawdy nad trwającymi przez dziesięciolecia zapomnieniem i kłamstwem. Dokument o budowie polskich cmentarzy wojskowych w Katyniu i Miednoje podpisano w 1995 r. 11 czerwca 1995 r. – wmurowanie aktu erekcyjnego i kamienia węgielnego (poświęconego przez Jana Pawła II) pod budowę cmentarza w Katyniu. 27 października 1998 r. – uroczyste wmurowanie aktu erekcyjnego i kamienia pamiątkowego pod cmentarz w Charkowie. 17 czerwca 2000 r. – odsłonięcie Polskiego Cmentarza Wojskowego w Charkowie. 28 lipca 2000 r. – odsłonięcie Polskiego Cmentarza Wojskowego w Katyniu. 2 września 2000 r. – odsłonięcie Polskiego Cmentarza Wojskowego w Miednoje.

38 Pamięć Ważnym wydarzeniem dla upamiętnienia zamordowanych przez Sowietów w 1940 r. była uroczystość awansowania o jeden stopień ofiar zbrodni katyńskiej – zamordowanych żołnierzy i funkcjonariuszy, która odbyła się w dniach 9–11 listopada 2007 r. Kwestię odpowiedniego upamiętnienia ofiar podjął również parlament Rzeczypospolitej: 14 listopada 2007 r. Sejm, pod przewodnictwem marszałka Bronisława Komorowskiego, przyjął przez aklamację uchwałę o ustanowieniu 13 kwietnia Dniem Pamięci Ofiar Zbrodni Katyńskiej.

39 Podsumowanie Zbrodnia katyńska była częścią antypolskiej polityki sowieckiej, mającej na celu ujarzmienie narodu polskiego; ujawnienie w 1943 r. przez Niemców zbrodni zapoczątkowało trwające kilkadziesiąt lat i wciąż niezakończone śledztwo; zbrodnia katyńska była tuszowana, a kłamstwo na jej temat było rozpowszechniane przez polskich komunistów i Sowietów; patriotyczne środowiska toczyły z cenzurą i propagandą o ustalenie prawdy na temat zbrodni katyńskiej i upamiętnienie jej ofiar.

40

41 DZIĘKUJEMY ZA UWAGĘ Praca wykonana pod kierunkiem:ppłk. dr. Zbigniewa Falkowskiego Opracowanie merytoryczne: mgr Wojciech Markert mgr Konrad Paduszek Prezentację wykonał:mgr Hubert Kaźmierski