1 „Ziemia – współczesna planeta owadów”

2 Owady Owady insekty (Insecta) są małe - lecz jest ich więcej niż wszystkich innych zwierząt razem. W Polsce do najliczniej reprezentowanych rzędów owadów należą: motyle chrząszcze błonkówki muchówki

3 Owady Pojawiły się jeszcze na długo przed dinozaurami. 1 000 000 Znamy ponad 1 000 000 gatunków owadów, od maleńkich muszek owocowych po ogromne chrząszcze. W Polsce liczbę znanych gatunków szacuje się na około 28–34 tysięcy. Owady maja wielkie zdolności adaptacyjne - spotykane są na całej kuli ziemskiej, w najgorętszych i najchłodniejszych miejscach. Nauka zajmująca się owadami to entomologia.

4 Budowa owadów Owady mają na ogół sześć odnóży krocznych i ciało podzielone na trzy części: głowę, tułów i odwłok. Każda z nich pokryta jest sztywnym pancerzykiem, zwanym szkieletem zewnętrznym- owady nie potrzebują już innego. Pancerzyk tworzy się z substancji zwanej chityną i składa z około 20 pierścieni, które zrastają się w jedną całość lub pozostają rozdzielone, umożliwiając ruchy ciała. W odróżnieniu od szkieletu wewnętrznego- kości, szkielet zewnętrzny nie rośnie. Owad zrzuca go i zastępuje nowym, większym, w procesie linienia. Liniejący owad wyczołguje się ze starej powłoki i pompuje swój nowy pancerzyk, aby osiągnął właściwy kształt i wymiar, zanim ten stwardnieje na powietrzu.

5

6 Cykl życiowy Dorosłe i młode ssaki są do siebie dość podobne- owady zaś zmieniają się tak bardzo, że rzadko kiedy łatwo jest zgadnąć, że w istocie jest to samo stworzenie. Ich życie zaczyna się od jaja, z którego rozwijają się na jeden z trzech sposobów. Rybiki, skoczogonki i inne bezskrzydłe rozwijają się według wzoru najprostszego. Za każdym linieniem są większe i wyglądają tak samo. Inaczej rzecz się ma z konikami polnymi i jętkami. Młode, zwane nimfami, wyglądem przypominają osobniki dorosłe, są jednak bezskrzydłe. Po kilku miesiącach wyrastają im skrzydła - początkowo małe, powiększają się wraz z każdym linieniem. Owad takie jak motyle, bąki, muchy, biedronki zmieniają się zdecydowanie - z jaja w larwę, potem poczwarkę lub kokon, wreszcie postać dorosłą. Zmiany te nazywamy przeobrażeniem zupełnym. Larwa motyla gąsienica pszczoły - czerwchrabąszcza - pędrak Larwy różnych owadów noszą różne nazwy. Larwa motyla to gąsienica, pszczoły - czerw, chrabąszcza - pędrak. Linienie: rosnący owad pozbywa się swego poprzedniego pancerzyka, pozostając w nowym, utworzonym pod spodem.

7 Larwa motyla gąsienica Larwy różnych owadów noszą różne nazwy. Larwa motyla to gąsienica, pszczoły - czerw pszczoły - czerw, chrabąszcza - pędrak chrabąszcza - pędrak.

8 Owady mogą mieć duże znaczenie w przyrodzie jak i w gospodarce : dostarczają zwierzętom, a nawet roślinom pokarmu, przenoszenie chorób, np. mszyce wysysając soki z roślin przenoszą choroby wirusowe, są czynnikiem redukcji bezkręgowców i roślin, zjadają larwy i jajeczka szkodników, np. Mrówka rudnica, odgrywają ważna role w procesie glebotwórczym, zapylają rośliny, owady usuwają martwą materię zjadając ją, z nici kokonów Jedwabnika morwowego produkuje się jedwab, spełniają ważną role w rozkładzie i usuwaniu produktów organicznych, trzmiele posiadają narządy, których nie mają pszczoły. Nimi zapylają np. koniczynę, Pszczoła miodna produkuje miód, kit pszczeli, wosk, mleczko, biedronki zjadają szkodliwe mszyce, niszczą gatunki roślinożerne.

9 Rola różnych gatunków owadów na łące, polu

10 Biedronka siedmiokropka - żywi się mszycami. W stadium larwalnym zjada ponad 600 mszyc. Jest to okres 20 do 30 dni. Dorosły osobnik dziennie zjada 30- 60 mszyc. Jest to owad bardzo pożyteczny. Występuje od czerwca do sierpnia. W skład ich diety wchodzą również inne owady- szkodniki, np. stonka ziemniaczana. Na skrzydłach biedronka ta posiada wyraźne czarne kropki. Biedronka bledniczka - żywi się mszycami, jajami szkodników, larwami rośliniarek, osnui i gąsienicami niektórych motyli. Zaliczana jest do owadów pożytecznych. Biedronka bledniaczka różni się tym od biedronki siedmiokropki, że nie posiada wyraźnych, czarnych kropek, ale nieregularne białe plamy. Spotkać ją można w borach sosnowych głównie na zachodzie kraju. Biedronka siedmiokropka Biedronka bledniczka

11 Pszczoła miodna - przenosi pyłek kwiatów powodując ich wzajemne zapylanie. Dzieje się tak dlatego, że owady te dziennie pokonują ogromne odległości i zbierają nektar z setek tysięcy kwiatów. Dzięki temu, że pyłek łatwo przyczepia się do ich odnóży - może zostać przeniesiony na inne rośliny. Zapylanie przez owady jest istotne dla roślin produkujących ciężki pyłek, gdyż nie może on zostać przeniesiony przez wiatr. są to owady bardzo pożyteczne. Żyją w społeczności, która składa się z królowej, robotnic i trutni. Zbierając nektar zapylają rośliny. Produkują miód, który posiada duże walory smakowe i lecznicze. Oprócz miodu pszczoły produkują kit pszczeli (propolis). Ma on zastosowanie w lecznictwie. Ma działanie odczulające i przeciwbólowe. Pyłek pszczeli korzystnie wpływa na trawienie. Mleczko, którym karmione są larwy, spożywane przez człowieka pobudza apetyt, usuwa zmęczenie. Produkowany przez pszczoły wosk wykorzystuje się do wyrobu świec. Pszczoła jest ogromnie pożytecznym owadem.

12 Trzmiel - jest to owad bardzo pożyteczny ze względu na to, że posiada długie narządy gębowe. Dzięki temu może zapylać kwiaty, do których pyłku nie mają dostępu pszczoły. Do roślin tych należą motylkowate, np. koniczyna. Trzmiele tworzą kolonie. W Polsce jest 30 gatunków trzmieli. Wszystkie objęte są całkowitą ochroną. Na najbardziej znanych należą: trzmiel ziemny, trzmiel łąkowy i trzmiel kamiennik. Trzmiel łąkowy

13 Stonka ziemniaczana Żeruje na polu - należy do rodziny stonkowatych. Jest chrząszczem wielożernym. Jest szkodnikiem ziemniaków. Larwy stonki żywią się liśćmi ziemniaków. Zaatakowana roślina po krótkim czasie nie posiada żadnych liści. W glebie zachodzi przepoczwarczenie. W jednym roku może rozwinąć się nawet trzy pokolenia stonki. Rolnicy walczą ze stonką stosując środki chemiczne albo zbierając larwy bezpośrednio z liści. Stonka ziemniaczana jest najgroźniejszym szkodnikiem ziemniaków. Naturalnym drapieżnikiem stonki jest bażant łowny. Niestety jego populacja nie jest tak duża, aby całkowicie wyeliminować tego szkodnika.

14 Mklik mączny- Mklik mączny- jest motylem nocnym. Dorosły osobnik nie pobiera pokarmu. Szkody wyrządzają natomiast gąsienice, które żerują w wierzchniej warstwie magazynowanego zboża. Gąsienice produkują lepki śluz, którym zlepiają ziarna zboża i tworzą grudki

15 Nasionnica trześniówka- należy do rzędu muchówek. Na powierzchni skrzydeł posiada charakterystyczne ciemne paski. Larwy są białe, beznogie. Niszczy głównie zbiory wiśni i czereśni. Samice nasionnicy składają jaja w owocach, które dojrzewają. Larwy żerują w miąższu owoców. Powoduje ogromne straty w sadownictwie. Występuje pospolicie w Europie.

16 Rola różnych gatunków owadów w lesie

17 Biedronka oczatka - żyje w lesie, głównie w borach sosnowych. Jest pożytecznym owadem ponieważ żywi się larwami rośliniarek i gąsienicami motyli. Jaja składa na liściach lub igłach.

18 Mrówka rudnica - jest owadem leśnym. Żywi się larwami owadów, które są szkodnikami, spadzią (jest to wydzielina mszyc) oraz owocami. To mrówki hamują masowy rozwój szkodników. Mrówki z jednego mrowiska w ciągu jednego dnia są w stanie zjeść około 100 tysięcy owadów.

19 Szeliniak sosnowiec - jest to owad z rodziny ryjkowcowatych. Występuje w Europie i Azji Wsch. samica składa jaja na korzeniach sosen i świerków. Po trzech tygodniach od złożenia jaj wylegają się larwy. Żywią się one żywą tkanką przewodzącą drzewa- łykiem. Drążą kanały pod korą. Dorosłe osobniki żywią się korą drzew: sosny, świerka, jodły, modrzewia, daglezji. Powodują znaczne szkody w młodych sadzonkach leśnych.

20 Barczatka sosnówka Samica składa jaja na gałązkach. Jest coś na wzór pierścienia wokół gałązki. Po roku od złożenia jaj wylegają się gąsienicę o biało- czerwonych pręgach. W czasie masowych wylęgów wyrządzają duże straty w sadach i na drzewach zjadając młode liście. W leśnictwie szkodnik fizjologiczny, pierwotny, monofag, dotykający drzewostanów sosnowych lub mieszano-sosnowych, z możliwością występowania w formie gradacyjnej. Największe znaczenie w regionie Polski północnej i płn-zach. Gołożery doprowadzać mogą do wydzielania się posuszu.

21 Kornik drukarz Jest to jeden z najgroźniejszych szkodników lasów gospodarczych. Przy masowym występowaniu kolejno nadlatujące grupy osobników zasiedlają drzewa nie wykazujące oznak osłabienia. Ma to miejsce przy braku higieny lasu, utajonym osłabieniu drzew, których reakcje obronne są zahamowane i w odpowiednich warunkach termicznych (powyżej 20 °C w czasie rójki wiosennej). Drzewa zaatakowane odznaczają się odpadaniem łusek kory jeszcze przy zielonej koronie, wysypywaniem brunatnych trocinek, następnie matowieniem, żółknięciem i rudzeniem igliwia, przedwczesnym opadaniem zielonkawych igieł. Drzewa zaatakowane latem zachowują często barwę, a igły tracą dopiero na wiosnę. Skłonność do masowych pojawów wyzwoliła szereg gradacji kornika drukarza o ogromnej skali zasięgu i dynamice ataku. Często gradacje kornika drukarza następowały tu na dużych obszarach także po gradacji brudnicy mniszki. Dzieło kornika drukarza

22 Żuk wiosenny Żuk (Geotrupes) usuwa ze środowiska ogromne ilości odchodów zwierząt Owady te wygrzebują pod złożem odchodów głębokie kanały zakończone komorami, w których samica składa jaja. Następnie żuki znoszą do komór kulki nawozu, służące larwom za zapas pokarmu.

23 Mucha- Plujka Owady biorą czynny udział w przyspieszaniu obiegu materii w środowisku. Larwy licznych gatunków muchówek, np. plujki (Calliphora) czy ścierwnice (Sarcophaga) rozwijają się w martwych organizmach roślinnych i zwierzęcych oraz w odchodach zwierząt, przez co przyspieszają ich rozkład. Na padlinie możemy spotkać również liczne gatunki chrząszczy, np. grabarze (Necrophorus) czy omarlice (Silpha), które składają tam jaja, a rozwijające się z nich larwy żerują na szczątkach zwierzęcych. Mucha plujka Grabarz pospolity

24 Opracowanie: Robert Reinert