1 Zjawisko hipnozy i jego percepcja przez osoby w wieku adolescencjiPRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 3/2007 Zjawisko hipnozy i jego percepcja przez osoby w wieku adolescencji Edyta Łopacka-Sęczyk Anita Machaj Zakład Promocji Zdrowia i Psychoterapii UAM w Poznaniu
2 PREZENTACJA WYNIKÓW BADAŃPRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 3/2007 WPROWADZENIE Celem prezentacji jest przedstawienie wyników badań własnych poświęconych problematyce spostrzegania hipnozy i zjawisk z nią związanych przez osoby w wieku adolescencji oraz określenie, czy istnieje zbieżność między wiedzą naukową na temat hipnozy a potoczną wiedzą na ten temat posiadaną przez młodzież. Część I PODSTAWOWE POJĘCIA TEORETYCZNE Część II PREZENTACJA WYNIKÓW BADAŃ
3 Część I PODSTAWOWE POJECIA TEORETYCZNEPRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 3/2007 Część I PODSTAWOWE POJECIA TEORETYCZNE Obraz "Hypnotic" Paul Carlson (2002)
4 HIPNOZA - DEFINICJA POJĘCIAPRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 3/2007 HIPNOZA - DEFINICJA POJĘCIA Hýpnos (gr.) znaczy sen; hypnōtikós (gr.) znaczy usypiający, nasenny. Hipnoza to szczególny stan psychiczny powstający pod wpływem odpowiednio ustrukturowanych oddziaływań psychologicznych, charakteryzuje się szczególnymi cechami odróżniającymi go od innych stanów psychicznych (Gapik, 2000)
5 HIPNOZA PODEJŚCIE TRANSOWE PODEJŚCIE NIETRANSOWEPRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 3/2007 HIPNOZA PODEJŚCIE TRANSOWE PODEJŚCIE NIETRANSOWE
6 PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 3/2007PODEJŚCIE TRANSOWE hipnoza to stan zmienionej świadomości wywoływany przez specjalną procedurę, nazywaną indukcją hipnotyczną, która zawiera sugestię rozluźnienia, odprężenia, senności, itp.; wskaźniki stanu hipnotycznego: większa ekonomia ruchu, reakcji, ekspresji; odroczenie reakcji motorycznych; zmiany w odruchach przełykania; obniżenie częstości oddechu, bicia serca i ciśnienia; rozluźnienie mięśni; perseweracje; logika transowa; maskowatość; katalepsja.
7 PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 3/2007PODEJŚCIE TRANSOWE osoba hipnotyzowana może przejawiać fenomeny hipnotyczne, takie jak: regresja; progresja w czasie; zaburzenia poczucia czasu (time distortion); halucynacje pozytywne i negatywne; katalepsja; dysocjacja; amnezja hipnotyczna; hipermnezja hipnotyczna; analgezja i anestezja hipnotyczna; pismo automatyczne; sugestia pohipnotyczna. najpopularniejszą teorią transową jest koncepcja neodysocjacyjna Ernesta Hilgrada (Siuta, 2000), zakładająca, że zjawiska hipnotyczne są formą dysocjacji. reprezentantami tego podejścia są także K.S. Bowers, E. Fromm, M.T. Orne i inni.
8 PODEJŚCIE TRANSOWE (Fellows, 1998 str.62) PROCEDURA SPECJALNE INDUKCJIPRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 3/2007 PODEJŚCIE TRANSOWE (Fellows, str.62) PROCEDURA INDUKCJI SPECJALNE SUGESTIE ZJAWISKA: REGRESJA KATALEPSJA DZIAŁANIE MIMOWOLNE HALUCYNACJE ANALGEZJA NIEPAMIĘĆ STAN CZUWANIA HIPNOZA WYPROWADZENIE Z HIPNOZY ODWOŁANIE SUGESTII GŁĘBOKOŚĆ TRANSU
9 PODEJŚCIE NIETRANSOWEPRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 3/2007 PODEJŚCIE NIETRANSOWE skupia się na zdarzeniach obserwowalnych (behawior), zeznaniach słownych, oraz na tym, co może na nie wpływać; Sarbin opiera się na teorii ról społecznych – w tym ujęciu zjawisko zahipnotyzowania zależy od: informacji, jakie posiada osoba hipnotyzowana o hipnozie; sposobu, w jaki interpretuje sugestie hipnotyzera; przeświadczenia co do doznań i zachowań, jakie powinny wystąpić; zdolności wyobrażania sobie tego, co stanowi treść sugestii; tego, czy zachowania oczekiwane są zgodne z obrazem siebie osoby hipnoztyzowanej; lęku przed zawiedzeniem hipnotyzera. podejście nietransowe reprezentowane jest przez T.R Sarbina, T.X. Barbera, J.R. Weekesa i innych.
10 PODEJŚCIE NIETRANSOWEPRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 3/2007 PODEJŚCIE NIETRANSOWE nietransowa koncepcja Barbera (Fellows, 1998 str.62): ZMIENNE POPRZEDZAJĄCE (NIEZALEŻNE) ZMIENNE POŚREDNICZĄCE ZMIENNE NIEZALEŻNE SPOSÓB SFORMUŁOWANIA SUGESTII POSTAWY OCZEKIWANIA MOTYWACJE ZDOLNOŚCI WYOBRAŻENIOWE ABSORBCJA, ZAANGAŻOWANIE W WYOBRAŻENIA ZWIĄZANE Z SUGESTIAMI DOZNANIA I ZACHOWANIA HIPNOTYCZNE CZYTANIE SŁUCHANIE MUZYKI OGLADANIE SPEKTAKLI,ETC.
11 PODATNOŚĆ HIPNOTYCZNAPRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 3/2007 PODATNOŚĆ HIPNOTYCZNA podatność hipnotyczna jest względnie stałą cechą jednostki, wyznaczającą, wraz ze zmiennymi o charakterze sytuacyjnym, poziom jej reaktywności na sugestie podawane po indukcji hipnotycznej (Siuta, 2000); jest to dyspozycja do wzmożenia podatności na sugestię poprzez hipnotyzację (Kratochvil, 2002) w praktyce udaje się zahipnotyzować około 90% pacjentów (Wolberg, 1975); różnice indywidualne oscylują wokół podatności na sugestie hipnotyczne; skale pomiaru podatności hipnotycznej obejmują głównie obserwację zachowania osoby hipnotyzowanej oraz zwerbalizowane doznania ex post factum. Skale takie zawierają spis fenomenów występujących w stanie hipnozy. Do skal podatności na hipnozę należą: skala standfordzka, skala harwardzka (Kratochvil, 2002) a także skala punktowa podatności na hipnozę L.Gapika (Gapik, 1990,2000)
12 SKALA PUNKTOWA PODATNOŚCI NA HIPNOZĘ L. GAPIKA (Gapik, 1990, 2000)PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 3/2007 SKALA PUNKTOWA PODATNOŚCI NA HIPNOZĘ L. GAPIKA (Gapik, 1990, 2000) 1. wielokrotne epizody somnambuliczne 20 2. sporadyczne epizody somnambuliczne 10 3. wyraźne mówienie przez sen 5 4. upodobanie do snu powyżej 9 godzin 5. łatwość zasypiania w obecności osób trzecich (np. w podróży) 6. skłonność do marzeń i wyrazistego fantazjowania lub duże upodobanie do książek przygodowych 7. brak tendencji do krzyżowania rąk i nóg 8. łatwość ulegania nastrojom otoczenia (indukcja emocjonalna) 9. tendencja do mimowolnego kierowania gałek ocznych w lewo 10. brak lęków społecznych 3 11. zdolność koncentracji uwagi 12. wcześniejsza obserwacja osób zahipnotyzowanych na podstawie tabeli, każdy może wstępnie oszacować swoją podatność na stan hipnotyczny; 40 punktów i więcej – wskazuje na prawdopodobną dużą podatność na hipnozę (możliwość uzyskania hipnozy głębokiej); 25-40 punktów – wskazuje na dobrą podatność na hipnozę (średni stopień głębokości); 10-25 punktów – warto próbować zastosowania hipnozy; poniżej 10 punktów – trudności w uzyskaniu stanu hipnotycznego.
13 PRAKTYCZNE ZASTOSOWANIE HIPNOZYPRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 3/2007 PRAKTYCZNE ZASTOSOWANIE HIPNOZY HIPNODIAGNOZA wykorzystanie stanu hipnotycznego w procesie diagnozowania, na przykład: poprzez aktywizowanie odległych lub ukrytych wspomnień powstałych w wyniku traumy a istotnych dla procesu leczenia, prowadzenie w stanie hipnotycznym wywiadu, testów projekcyjnych, itp. (Gapik, 1990) HIPNOTERAPIA psychoterapia wykorzystująca zjawisko hipnozy w celu zwiększenia dobrostanu psychicznego lub fizycznego, pomaga w odzyskaniu zdrowia psychicznego i/lub fizycznego – jest to zatem: psychoterapia w hipnozie (Gapik, 1990); * * * * * hipnoza jest niekiedy nadal stosowana w medycynie, głównie w obszarze działań zmniejszających odczuwanie bólu u osób źle znoszących analgetyki, a także w celu zwiększania komfortu psychicznego pacjenta, uspokojenia oraz odprężenia.
14 Część II PREZENTACJA WYNIKÓW BADAŃPRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 3/2007 Część II PREZENTACJA WYNIKÓW BADAŃ Drzeworyt "Hypnose" B. Falkenberg (1893)
15 PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 3/2007CELE BADAWCZE poznanie zakresu wiedzy posiadanej przez osoby w wieku adolescencji na temat hipnozy i związanych z nią zjawisk; określenie, czy wiedza osób w wieku adolescencji na temat hipnozy jest zgodna z wiedzą naukową na ten temat.
16 CHARAKTERYSTYKA OSÓB BADANYCH I ORGANIZACJA BADAŃPRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 3/2007 CHARAKTERYSTYKA OSÓB BADANYCH I ORGANIZACJA BADAŃ w badaniu uczestniczyły osoby w wieku lat; kwestionariusz ankiety wypełniło 129 kobiet i 86 mężczyzn, łącznie przebadanych zostało 215 osób; badania zostały przeprowadzone wśród losowo wybranych osób; udział w badaniu był dobrowolny, osobom badanym zagwarantowano anonimowość odpowiedzi, przedstawiono cel badania oraz procedurę badawczą
17 CHARAKTERYSTYKA NARZĘDZIA BADAWCZEGOPRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 3/2007 CHARAKTERYSTYKA NARZĘDZIA BADAWCZEGO pomiar przeprowadzono za pomocą skonstruowanego przez autorki do potrzeb niniejszych badań kwestionariusza ankiety składającego się z pytań, dotyczących podstawowych zagadnień związanych ze zjawiskiem hipnozy; pytania kwestionariusza odnosiły się do: sposobu rozumienia zjawiska hipnozy, jej zastosowania, tego, kto może ją przeprowadzać, podatności na hipnozę w odniesieniu do różnych grup wyróżnionych ze względu na płeć, wiek, inteligencję; pytania kwestionariusza miały charakter zarówno otwarty jak i zamknięty
18 PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 3/2007SPOSÓB ROZUMIENIA HIPNOZY PRZEZ OSOBY W WIEKU ADOLESCENCJI statystyki opisowe statystyki: średnia
19 PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 3/2007POGLĄDY MŁODZIEŻY NA TEMAT OSÓB MOGĄCYCH STOSOWAĆ HIPNOZĘ statystyki opisowe statystyki: średnia
20 POGLĄDY MŁODZIEŻY NA TEMAT CELU STOSOWANIA HIPNOZYPRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 3/2007 POGLĄDY MŁODZIEŻY NA TEMAT CELU STOSOWANIA HIPNOZY
21 PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 3/2007POGLĄDY MŁODZIEŻY NA TEMAT ZWIĄZKU PŁCI Z PODATNOŚCIĄ NA ODDZIAŁYWANIA HIPNOTYCZNE
22 PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 3/2007POGLĄDY MŁODZIEŻY NA TEMAT ZWIĄZKU ZACHODZĄCEGO MIĘDZY WIEKIEM OSÓB PODDAWANYCH HIPNOZIE A PODATNOŚCIĄ NA ODDZIAŁYWANIA HIPNOTYCZNE
23 PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 3/2007POGLĄDY MŁODZIEŻY DOTYCZĄCE ZWIĄZKU INTELIGENCJI Z PODATNOŚCIĄ NA ODDZIAŁYWANIA HIPNOTYCZNE
24 PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 3/2007WNIOSKI posiadana przez młodzież wiedza dotycząca hipnozy i związanych z nią zjawisk stanowi w znacznym stopniu odbicie koncepcji naukowych poświęconych temu zagadnieniu; potoczna wiedza osób w wieku adolescencji dotycząca sposobu rozumienia zjawiska hipnozy koresponduje z definicją stanu hipnotycznego przyjmowaną przez stanowisko transowe. Wymieniane przez respondentów koncepcje definicji hipnozy nie pokrywają się natomiast z podejściem nietransowym. Definicję zgodną z tym nurtem, ujmującym hipnozę jako formę odgrywania roli, wskazało najmniej osób badanych; zgodnie ze stanowiskiem transowym hipnoza traktowana jest przez niemal połowę badanych osób jako metoda psychoterapeutyczna służąca do leczenia chorób/zaburzeń psychicznych oraz rozwiązywania problemów psychologicznych;
25 PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 3/2007WNIOSKI c.d. wyniki badań dotyczące osoby prowadzącej hipnozę wskazują na to, że respondenci podkreślają znaczenie wysokich kompetencji osoby stosującej tę metodę. Świadczy o tym wymienienie przez znaczną część młodzieży - psychoterapeuty, jako osoby uprawnionej i przygotowanej do prowadzenia profesjonalnej hipnozy. jednakże druga co do wielkości grupa osób badanych stwierdza, iż hipnozę może stosować każdy, kto przejdzie odpowiednie ku temu szkolenie. W świetle tych wyników niepokojący wydaje się fakt, iż znaczna część młodzieży samo szkolenie, nawet bez wyższych studiów psychologicznych lub medycznych (gwarantujących posiadanie gruntownej wiedzy z zakresu psychologicznego i fizjologicznego funkcjonowania człowieka oraz z podstaw psychoterapii), uważa za wystarczające do prowadzenie hipnozy.
26 PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 3/2007WNIOSKI c.d. potoczna wiedza młodzieży odnosząca się do podatności kobiet i mężczyzn na stan hipnotyczny koresponduje z wiedzą naukową, np.: podawanymi przez Wolberga (1975) danymi, iż mężczyźni i kobiety są jednakowo podatni na hipnozę. wiedza potoczna młodzieży dotycząca braku korelacji między podatnością na oddziaływania hipnotyczne a poziomem inteligencji również znajduje odzwierciedlenie w wiedzy naukowej. w odniesieniu do związku między wiekiem a podatnością na oddziaływania hipnotyczne wiedza potoczna osób badanych również w ogólnym zakresie jest prawidłowa - większość respondentów stwierdziła, że, podobnie jak w przypadku płci i poziomu inteligencji, wiek nie ma istotnego związku z podatnością na oddziaływanie hipnotyczne.
27 PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 3/2007BIBLIOGRAFIA Aleksandrowicz, J. (1973). Hipnoza. Warszawa – Kraków: PWN Chertok, L. (1989). Między wiedzą a niewiedzą. Studium hipnozy. Warszawa: „Książka i wiedza”. Fellows, B.J. (1998). Pojęcie transu. W: Situa, J. (red.). Współczesne koncepcje w badaniach nad hipnozą. Warszawa: PWN; Gapik, L. (1990). Hipnoza i hipnoterapia. Warszawa: PZWL Gapik, L. (2000). Tajemnice hipnozy. (str , ) Poznań: Wydawnictwo P.W.Interfund; Gheorghiu, V.A. (1985). Hipnoza. Rzeczywistość i fikcja. Warszawa: Wiedza powszechna. Hadley, J., Staudacher, C. (1997). Hipnoza. Podręcznik sprawdzonych technik hipnotycznych. Gdańsk: GWP. Hilgard, E.R. (1998). Noedysocjacyjna interpretacja hipnozy. W: Situa, J. (red.). Współczesne koncepcje w badaniach nad hipnozą. Warszawa: PWN; Kratochvil, S. (1984). Psychoterapia. Warszawa: PWN; Kratochvil, S. (2002). Postępy psychoterapii. Poznań: Zysk i S-ka Wydawnictwo Nash, M.R. (2001). Hipnoza-prawda i mity. (str ) Świat Nauki Sarbin, T.R. (1998). Teoretyczne interpretacje i reinterpretacje hipnozy. W: Situa, J. (red.). Współczesne koncepcje w badaniach nad hipnozą. Warszawa: PWN; Siuta, J. Hipnoza. W: Strelau, J. (red.) (2000). Psychologia. Podręcznik Akademicki. Gdańsk: GWP; Orne, M.T. (1998). Implikacje definicji terminu „hipnoza” dla badań i praktyki. W: Situa, J. (red.). Współczesne koncepcje w badaniach nad hipnozą. Warszawa: PWN; Tokarski, J. (red.) (1980). Słownik Wyrazów Obcych. (str. 280). Warszawa: PWN; Trillat, E. (1993). Historia histerii. Wrocław: Ossolineum; Weitzenhoffer, M., Hilgard, E.R. (1962). Stanford Hypnotic Susceptibility Scale. Stanford University. Form C modified by J.F. Kihlstrom. Wolberg, L.R. (1975). Hipnoza. (str , ). Warszawa: PWN.
28 Phenomenon of hypnosis and its perception by adolescentsPRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 3/2007 Phenomenon of hypnosis and its perception by adolescents by Edyta Łopacka-Sęczyk Anita Machaj The Department of Health Promotion and Psychotherapy Adam Mickiewicz University - Poznań