1 Znamiona typu czynu zabronionego 2dr Dagmara Gruszecka

2 Znamiona strony podmiotowejWymogi co do strony podmiotowej czynu zabronionego w kontekście podziału przestępstw na zbrodnie i występki. Art. 8 - W przepisie tym wyraźnie wskazano, że zbrodnię można popełnić tylko umyślnie, a występek co do zasady umyślnie, natomiast nieumyślnie tylko wtedy, gdy ustawa tak stanowi. „Kodeks utrzymuje zasadę, od której nie przewiduje się wyjątków, że zbrodnię można popełnić tylko umyślnie; występek natomiast także nieumyślnie, jeżeli ustawa tak stanowi. Pozostawia się więc zasadę wyjątkowego karania nieumyślnej realizacji znamion czynu zabronionego, która odpowiada w pełni traktowaniu prawa karnego jako ultima ratio. (…)” (Uzasadnienie KK)

3 Znamiona strony podmiotowejOkreślenie umyślności i nieumyślności Art.9 KK – wskazuje zarówno na treść umyślności, jak i nieumyślności, ponadto regulując kwestię tzw. Kombinowanej strony podmiotowej „Umyślność i nieumyślność – jako podstawowe znamiona charakteryzujące stronę podmiotową czynu zabronionego – są określeniami techniczno-prawnymi, jedynie w ograniczonym stopniu odpowiadającymi intuicyjnym znaczeniom, jakie związane są z tymi terminami w języku potocznym. W szczególności, jeśli chodzi o umyślność, to semantycznie pojęcie to odpowiada temu, co w prawie karnym uznaje się za zamiar bezpośredni. Nauka prawa karnego rozszerza zakres tego pojęcia na zamiar wynikowy. Także nieumyślność w znaczeniu kodeksowym nie jest prostym zaprzeczeniem umyślności, lecz ma swoją bogatą pozytywną treść” (Uzasadnienie, s. 120).

4 Znamiona strony podmiotowejOkreślenie umyślności (umyślnie popełniony czyn zabroniony) Z umyślnym popełnieniem czynu zabronionego mamy do czynienia wówczas, gdy sprawca ma zamiar jego popełnienia, to jest chce go popełnić (zamiar bezpośredni) albo przewidując możliwość jego popełnienia, godzi się na to (zamiar ewentualny). Zamiar popełnienia czynu zabronionego polega na ukierunkowaniu zachowania na osiągnięcie określonego celu i sterowaniu tym zachowaniem. na gruncie prawa karnego rzeczą fundamentalną jest zasada subiektywizacji odpowiedzialności karnej, z którą tzw. zamiar ogólny nie da się pogodzić, a nawet jest jej zaprzeczeniem. Znaczenie zasadnicze ma zatem określenie rzeczywistych przeżyć psychicznych sprawcy w chwili popełnienia przestępstwa, co przy jego umyślności oznacza, że świadomość sprawcy musi obejmować wszystkie okoliczności faktyczne odpowiadające zespołowi ustawowych znamion czynu zabronionego

5 Znamiona strony podmiotowejOkreślenie umyślności (umyślnie popełniony czyn zabroniony) Zamiar bezpośredni element intelektualny 2 elementy: element wolicjonalny Świadomość – pytamy o to, w jaki sposób sprawca odzwierciedla w swej świadomości otaczającą go rzeczywistość, oczywiście pod kątem świadomości znamion typu czynu zabronionego – znamion przedmiotowych (strony przedmiotowej i ewentualnych szczególnych właściwości podmiotu. Sprawca nie musi natomiast mieć świadomości bezprawności swojego zachowania)

6 Znamiona strony podmiotowejOkreślenie umyślności (umyślnie popełniony czyn zabroniony) Zamiar bezpośredni zachodzi wtedy, gdy sprawca uświadamiając sobie, że wypełnia znamiona czynu zabronionego albo, że jego zachowanie się może wypełnić te znamiona chce jego popełnienia. (II AKa 363/13 - wyrok SA Wrocław z dnia ) Świadomość konieczności i możliwości popełnienia czynu zabronionego Świadomości nie należy utożsamiać z wiedzą Chodzi o świadomość w chwili czynu Stan świadomości sprawcy może jednak ulegać dynamicznym zmianom

7 Znamiona strony podmiotowejOkreślenie umyślności (umyślnie popełniony czyn zabroniony) Strona woluntatywna zamiaru polega natomiast na tym, że sprawca, rozpoznając możliwość realizacji określonego stanu rzeczy (strona intelektualna), decyduje się go zrealizować. Ten składający się na stronę woluntatywną proces decyzyjny może przebiegać z różną intensywnością i mieć mniej lub bardziej rozbudowaną strukturę. Zamiaru bezpośredniego popełnienia czynu zabronionego nie należy identyfikować z wyrażającym określonego rodzaju emocje pragnieniem jego popełnienia ani uzależniać od wystąpienia szczególnego rodzaju motywacji. Zamiar taki wymaga tylko, aby sprawca przejawił akt woli w postaci chęci popełnienia czynu zabronionego.

8 Znamiona strony podmiotowejOkreślenie umyślności (umyślnie popełniony czyn zabroniony) „Przepis art. 9 § 1 KK przewiduje, że czyn popełniony jest umyślnie, jeżeli sprawca ma zamiar jego popełnienia, to jest chce go popełnić albo przewidując możliwość jego popełnienia, na to się godzi. Pierwsza postać zamiaru, wynikająca z przywołanego przepisu, tj. zamiar bezpośredni, wiąże się nierozerwalnie z chęcią popełnienia czynu zabronionego. Chęć ta, wyrażająca aspekt woluntatywny, łączy się z aspektem intelektualnym, tj. świadomością realizacji znamion typu czynu zabronionego - nie można przecież czegoś chcieć bez wcześniejszego uświadomienia sobie przedmiotu chęci”. (II KK 60/15 - postanowienie SN - Izba Karna z dnia ) Sprawca "chce" popełnić czyn nie tylko wtedy, gdy pragnie realizacji znamion i gdy następstwa czynu są dlań pożądane, ale również wtedy, gdy realizację znamion wyobraża sobie jako konieczny, choć obojętny lub nawet niepożądany skutek swego zachowania (wyrok SN z dnia 2 czerwca 2003 r., II KK 232/02)

9 Znamiona strony podmiotowejOkreślenie umyślności (umyślnie popełniony czyn zabroniony) Zamiar bezpośredni Z zamiarem bezpośrednim mamy do czynienia również przy tzw. przestępstwie nieuchronnym, które zachodzi wówczas, gdy istnieje pewność co do tego, że wraz z urzeczywistnieniem stanu rzeczy, którego sprawca bezpośrednio chce, zrealizowany zostanie - w pewnym sensie jako jego nieunikniony produkt uboczny - inny stan rzeczy prawnokarnie relewantny. (świadomość konieczności popełnienia przestępstwa przesądza zatem o woli w postaci chcenia) Szczególne zabarwienie zamiaru – np. art. 278 KK

10 Znamiona strony podmiotowejOkreślenie umyślności (umyślnie popełniony czyn zabroniony) Zamiar ewentualny element intelektualny (tylko świadomość 2 elementy: możliwości) element wolicjonalny (godzenie się) kryterium decydującym o przyjęciu zamiaru ewentualnego jest z jednej strony brak chęci popełnienia czynu zabronionego (okoliczność negatywna), z drugiej natomiast - stopień prawdopodobieństwa, jaki charakteryzuje sprawcę uświadamiającego sobie fakt, iż w konkretnym układzie okoliczności faktycznych możliwe jest popełnienie przez niego czynu zabronionego zamiar ewentualny nigdy nie istnieje samodzielnie

11 Znamiona strony podmiotowejOkreślenie umyślności (umyślnie popełniony czyn zabroniony) Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego warunkiem przyjęcia, że sprawca czynu działał z zamiarem ewentualnym, jest ustalenie po pierwsze - że sprawca ma świadomość, że podjęte działanie może wyczerpywać przedmiotowe znamiona ustawy karnej, i po drugie - sprawca akceptuje sytuację, w której czyn wyczerpuje przedmiotowe znamiona przestępstwa w postaci aktu woli polegającej na godzeniu się z góry z takim stanem rzeczy, przy czym zgody na skutek nie można domniemywać czy domyślać się, lecz należy wykazać, że stanowiła ona jeden z elementów zachodzących w psychice sprawcy W doktrynie proponowano różne koncepcje uchwycenia istoty zamiaru ewentualnego (koncepcja zgody, obojętności woli, nietolerowanego ryzyka, prawdopodobieństwa, czy obiektywnej manifestacji)

12 Znamiona strony podmiotowejOkreślenie umyślności (umyślnie popełniony czyn zabroniony) Zamiar ewentualny „W wypadku drugiej postaci zamiaru, tj. zamiaru wynikowego, sprawca może przewidywać, że zamiast albo obok objętego chęcią stanu rzeczy zrealizuje inny, który nie jest już objęty chęcią. Czynnikiem różniącym zamiar wynikowy od zamiaru bezpośredniego jest element woluntatywny, który ustawa określa mianem godzenia się na popełnienie czynu zabronionego. Niezależnie od różnych teoretycznych koncepcji zamiaru wynikowego (zgody, obojętności woli, nietolerowanego ryzyka, prawdopodobieństwa, czy obiektywnej manifestacji) zamiar wynikowy różni od zamiaru bezpośredniego brak chęci popełnienia czynu zabronionego.” (II KK 60/15 - postanowienie SN - Izba Karna z dnia ) „Zamiar ewentualny nie musi wiązać się z pewnością, czy też nieuchronnością wystąpienia objętego nim skutku. W tym zakresie wystarczy jedynie hipotetyczna przewidywalność. Obniżona sprawność intelektualna nie dowodzi jeszcze braku zdolności do przewidzenia normalnych i możliwych skutków uderzenia kogoś ciężkim przedmiotem w głowę.” (II AKa 50/15 - wyrok SA Łódź z dnia )

13 Znamiona strony podmiotowejOkreślenie umyślności (umyślnie popełniony czyn zabroniony) Zamiar ewentualny 1. Zamiar ewentualny nigdy nie występuje samodzielnie, lecz zawsze obok jakiegoś zamiaru bezpośredniego, wszelka bowiem aktywność człowieka (działanie) lub jej brak (zaniechanie) jest zachowaniem w jakimś celu (dążeniem do czegoś). W rezultacie opis czynu z zamiarem ewentualnym powinien wskazywać, do czego oskarżony zmierzał, jaki cel chciał osiągnąć, jaką możliwość popełnienia czynu zabronionego przewidywał i na co się godził. Proces „godzenia się" nie ma zatem charakteru samoistnego i nie może być bezpośrednim czynnikiem sprawczym określonego zachowania i nigdy nie kieruje działaniem sprawcy. Konstrukcja zamiaru ewentualnego, przyjęta w art. 9 § 1 KK, polega więc na tym, że sprawca - realizując swój cel, który zamierzał osiągnąć - przewiduje też realną możliwość popełnienia przestępstwa i godzi się na zaistnienie przestępnego skutku, jaki w rezultacie jego kierunkowego działania nastąpi. 2. Godzenie się na wystąpienie skutku śmiertelnego oznacza, że celem nie jest dokonanie zabójstwa, lecz jakiś inny - bezprawny lub prawnie obojętny - rezultat podjętego zachowania. Gdyby natomiast sprawca był pewny, że doprowadzi do śmierci drugiego człowieka i mimo to podjąłby związane z taką prognozą działanie, to należałoby przyjąć, że - dążąc wprawdzie do realizacji innego celu - objął ją jednak zamiarem bezpośrednim.(II AKa 132/15 - wyrok SA Wrocław z dnia )

14 Znamiona strony podmiotowejOkreślenie umyślności (umyślnie popełniony czyn zabroniony) Zamiar ewentualny Ustalenie zamiaru towarzyszącego zachowaniu sprawcy podlega zawsze takim samym regułom dowodzenia, jak pozostałe okoliczności sprawy, a zatem wymaga niespornego udowodnienia i nie może ograniczać się jedynie do domniemań bądź stawiania uprawdopodobnionych lecz nie udowodnionych bezspornie tez. (II AKa 405/15 - wyrok SA Katowice z dnia ) Zamiar określony w art. 9 KK to proces zachodzący w psychice sprawcy, wyrażający się w świadomej woli zrealizowania przedmiotowych znamion czynu zabronionego, przy czym zamiar zarówno bezpośredni jak i ewentualny oznacza zjawisko obiektywnej rzeczywistości, realny przebieg procesów psychicznych. Za jego przyjęciem mogą przemawiać różnorakie okoliczności, w tym - poza użytym narzędziem - także przesłanki tak podmiotowe, jak i przedmiotowe, w szczególności pobudki działania sprawcy, jego stosunek do pokrzywdzonego przed popełnieniem przestępstwa, sposób działania, a zwłaszcza miejsce i rodzaj uszkodzenia ciała oraz stopień zagrożenia dla życia pokrzywdzonego. (II AKa 170/14 - wyrok SA Szczecin z dnia )

15 Znamiona strony podmiotowejOkreślenie umyślności (umyślnie popełniony czyn zabroniony) Zamiar ewentualny "Rekonstrukcja procesu motywacyjnego zachodzącego w psychice konkretnego sprawcy określonego czynu musi z natury rzeczy opierać się przede wszystkim na analizie jego osobowości, a więc cech charakteru, usposobienia, poziomu umysłowego, reakcji emocjonalnych, stosunku do otoczenia i zachowania się w różnych sytuacjach życiowych. Dopiero suma tych danych osobopoznawczych w zestawieniu z wszystkimi okolicznościami popełnionego czynu daje podstawę do prawidłowej jego oceny od strony podmiotowej". (wyrok SN z dnia 13 sierpnia 1974 r., IV KR 177/74, OSNKW 1974, nr 12, poz. 222)

16 Znamiona strony podmiotowejOkreślenie umyślności (umyślnie popełniony czyn zabroniony) Zamiar ewentualny 1. Możność przewidywania następstw działania sprawcy nie może być oceniana w oderwaniu od konkretnej sytuacji; należy ją oceniać z uwzględnieniem prawdopodobieństwa nastąpienia skutków w wyniku konkretnego zachowania się sprawcy, licząc się z jego życiowym doświadczeniem. Prawdopodobieństwo natomiast należy oceniać, jako coś więcej niż abstrakcyjną tylko możliwość. Sprawcę można obciążyć możliwością przewidywania tylko normalnych, typowych następstw, nie zaś następstw zupełnie wyjątkowych, uwzględniając osobowość sprawcy, jego wiek, doświadczenie życiowe, wykształcenie i poziom intelektualny. 2. Dla przyjęcia, iż sprawca działał z zamiarem zabójstwa człowieka nie wystarczy ustalenie, iż działał on umyślnie, chcąc spowodować nawet ciężkie obrażenia ciała lub godząc się z ich spowodowaniem. Konieczne jest ustalenie objęcia zamiarem także skutku w postaci śmierci. Jeżeli takiego ustalenia nie da się dokonać bezspornie, to mimo stwierdzonej umyślności działania w zakresie spowodowania obrażeń, odpowiedzialność sprawcy kształtuje się wyłącznie na podstawie przepisów przewidujących odpowiedzialność za naruszenie prawidłowych funkcji organizmu, odpowiednio z art. 156 lub art. 157 KK. (II AKa 425/14 - wyrok SA Gdańsk z dnia )

17 Znamiona strony podmiotowejOkreślenie umyślności (umyślnie popełniony czyn zabroniony) Zamiar ewentualny Zamiar ewentualny nigdy nie występuje samodzielnie, lecz zawsze obok zamiaru bezpośredniego, niczym jego produkt uboczny. Jest on zawsze związany z jakimś zamiarem bezpośrednim, a to z dążeniem do osiągnięcia celu i dlatego nie występuje samoistnie. Sprawca, realizując swój cel, przewiduje możliwość popełnienia przestępstwa i godzi się równocześnie na zaistnienie takiego skutku przestępczego, jaki w rezultacie jego działania nastąpi. Proces „godzenia się” nie ma charakteru samoistnego i nie może być bezpośrednim czynnikiem sprawczym określonego zachowania i nigdy nie kieruje działaniem sprawcy. (II AKa 26/14 - wyrok SA Kraków z dnia ) Rodzaj użytego narzędzia oraz siła i umiejscowienie ciosów w tym również okolice, na które skierowane było działanie sprawcy, są faktami, których ustalenie niejednokrotnie, jednoznacznie wręcz świadczy o zamiarze zabójstwa. To nie oznacza jednak, by słuszne było w każdym wypadku nadawanie im waloru dowodów automatycznie przesądzających, że sprawca działał z takim właśnie zamiarem. Zawsze bowiem należy sięgać również, do innych okoliczności czynu, ponieważ dopiero uwzględnienie wszystkich składników zdarzenia, pozwala prawidłowo ustalić, jaki był rzeczywisty zamiar sprawcy.(II AKa 24/14 - wyrok SA Rzeszów z dnia )

18 Znamiona strony podmiotowejOkreślenie umyślności (umyślnie popełniony czyn zabroniony) Zamiar ewentualny 1. Przypisanie zbrodni zabójstwa z art. 148 KK wymaga wykazania zamiaru zabójstwa to jest wykazania, że sprawca chciał śmierci swojej ofiary albo przewidując taką możliwość godził się na to. Ustalenia dotyczące zamiaru muszą być wnioskiem końcowym wynikającym z analizy całokształtu przedmiotowych i podmiotowych okoliczności zajścia, a w szczególności ze stosunku sprawcy do pokrzywdzonego, jego właściwości osobistych i dotychczasowego trybu życia, pobudek oraz motywów działania, siły ciosu, głębokości i kierunku rany, miejsca zadawania ciosów, ilości ciosów, rodzaju i rozmiarów użytego narzędzia oraz wszelkich innych przesłanek wskazujących na to, że sprawca chcąc spowodować uszkodzenia ciała, zgodą swą, stanowiącą realny proces psychiczny, obejmował tak wyjątkowo ciężki skutek jakim jest śmierć ofiary. Ustalenie zamiaru sprawcy musi być czynione zawsze w realiach konkretnej sprawy w oparciu o dostępne i przeprowadzone dowody. 2. Istota zamiaru ewentualnego zgodnie z art. 9 § 1 KK in fine polega na tym, że sprawca przewidując możliwość popełnienia czynu zabronionego godzi się na to. Przyjęcie takiej postaci zamiaru musi opierać się na pewnym ustaleniu, że określony skutek był rzeczywiście wyobrażony przez sprawcę, a także iż był przez niego akceptowany. O zamiarze ewentualnym można mówić wtedy, gdy sprawca wprawdzie nie chce aby nastąpił określony w ustawie skutek jego działania, ale zarazem nie chce tez żeby nie nastąpił, a tym samym gdy wykazuje całkowitą obojętność wobec uświadomionej sobie możliwości nastąpienia owego skutku.(II AKa 236/15 - wyrok SA Wrocław z dnia )

19 Znamiona strony podmiotowejOkreślenie umyślności (umyślnie popełniony czyn zabroniony) Tzw. zamiar niby-ewentualny (dolus quasi-eventualis). wprawdzie występuje "chcenie" w stosunku do znamienia czasownikowego, lecz brak jest w świadomości odbicia rzeczywistości w postaci w pełni odpowiadającej znamionom strony przedmiotowej, przy czym występuje "godzenie się" na możliwość, że rzeczywistość znamiona te W literaturze dominuje pogląd, że jest to w zasadzie przestępstwo popełnione w zamiarze bezpośrednim, gdyż godzenie się nie dotyczy istoty realizowanego czynu, ale jednego z jego znamion

20 Znamiona strony podmiotowejOkreślenie nieumyślności (nieumyślnie popełniony czyn zabroniony) Umyślność postrzegana jest jako zamiar, podczas gdy nieumyślność to jego brak, to w tym kontekście poszukiwanie granicy tego podziału opierać się powinno na określeniu w konkretnej sprawie stopnia prawdopodobieństwa prognozowania wystąpienia negatywnego skutku, inaczej mówiąc, im wyższe jest to prawdopodobieństwo wywołane aktywnością sprawcy, tym z większą pewnością przyjmowany jest zamiar. Natomiast spadek prawdopodobieństwa poniżej pewnego progu oznacza brak zamiaru. Jeszcze trudniejsza jest sytuacja, gdy prawdopodobieństwo negatywnego skutku jest już za małe, aby można było uznać, że sprawcy zależy na jego wywołaniu, a na tyle jeszcze duże by musiał się liczyć poważnie z możliwością jego wystąpienia. Ale w takiej sytuacji sąd orzekający dysponuje instrumentami pozwalającymi na rozwiązanie dylematu wprowadzając uregulowania gwarancyjne określone w przepisie art. 5 § 2 KPK.(II AKa 166/15 - wyrok SA Lublin z dnia )

21 Znamiona strony podmiotowejOkreślenie umyślności (umyślnie popełniony czyn zabroniony) Elementy konstrukcyjne nieumyślności z art. 9 braku zamiaru popełnienia czynu zabronionego, niezachowania przez sprawcę ostrożności wymaganej w danych okolicznościach, związku między brakiem ostrożności a realizacją znamion czynu zabronionego , przewidywalności popełnienia czynu zabronionego (ściślej zaś - przewidywania lub co najmniej możliwości takiego przewidywania).

22 Znamiona strony podmiotowejOkreślenie nieumyślności (nieumyślnie popełniony czyn zabroniony) Elementy konstrukcyjne nieumyślności z art. 9 braku zamiaru popełnienia czynu zabronionego, niezachowania przez sprawcę ostrożności wymaganej w danych okolicznościach, związku między brakiem ostrożności a realizacją znamion czynu zabronionego , przewidywalności popełnienia czynu zabronionego (ściślej zaś - przewidywania lub co najmniej możliwości takiego przewidywania).

23 Znamiona strony podmiotowejOkreślenie nieumyślności (nieumyślnie popełniony czyn zabroniony) 1. Określone w art. 177 § 1 i 2 KK oba typy przestępstw są przestępstwami nieumyślnymi, gdyż z treści art. 177 § 1 KK wynika, że naruszenie zasad bezpieczeństwa w ruchu może nastąpić umyślnie lub nieumyślnie, natomiast skutki czynu stanowiące jego ustawowe znamię i decydujące o zaistnieniu przestępstwa są objęte nieumyślnością. Podstawową przesłanką odpowiedzialności za przestępstwo nieumyślne jest naruszenie zasady ostrożności. Nie można bowiem przypisać nikomu popełnienia przestępstwa nieumyślnego, jeżeli działa on zgodnie z zasadami ostrożności wymaganej w danej sytuacji. Do ustalenia, że czyn zabroniony został popełniony nieumyślnie, ustawa (art. 9 § 2 KK) wymaga, aby jego popełnienie miało miejsce na skutek niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach, w jakich podmiot podejmuje zachowanie ryzykując naruszenia dobra prawnego. Oznacza to, że reguły ostrożności nie są ustalane w oderwaniu od określonej sytuacji faktycznej, lecz muszą być dostosowane do aktualnie występujących warunków. 2. Dla prawidłowego ustalenia nieumyślności nie wystarczy wskazanie ogólnej nieostrożności zachowania sprawcy. Konieczne jest bowiem wskazanie konkretnej reguły ostrożności, która została naruszona, w wyniku czego doszło do popełnienia czynu zabronionego. Dla przypisania sprawcy odpowiedzialności za przestępstwo nieumyślne nie wystarczy również - co oczywiste - samo stwierdzenie, że zachował się on nieostrożnie, niezbędne jest bowiem stwierdzenie, że był świadom tego, że swoim zachowaniem może zrealizować znamiona czynu zabronionego (przewidywał taką możliwość), bądź też, że możliwości takiej nie przewidywał, choć mógł ją przewidzieć. (V KK 162/14 - postanowienie SN - Izba Karna z dnia )

24 Znamiona strony podmiotowejOkreślenie nieumyślności (nieumyślnie popełniony czyn zabroniony) Przy formułowaniu reguły ostrożności istotne są trzy elementy: a) sprawca musi mieć odpowiednie kwalifikacje do przeprowadzenia określonej czynności, pozostającej w związku z narażanym w ten sposób na potencjalne niebezpieczeństwo dobrem; b) czynność ta ma być przeprowadzona przy użyciu odpowiedniego dla niej narzędzia; c) czynność ma być przeprowadzona w odpowiedni sposób, tzn. tak by nie zwiększać ryzyka dla chronionego dobra ponad miarę dopuszczalną ze względu na społecznie istotny sens podejmowanej aktywności Ponadto należy uwzględniać przy formułowaniu tych reguł warunki w których określona czynność może być podjęta zasady ostrożności mogą też dotyczyć reguł pracy w zespole

25 Znamiona strony podmiotowejOkreślenie nieumyślności (nieumyślnie popełniony czyn zabroniony) 1. W art. 9 § 2 KK wskazuje się, że sprawca popełnia nieumyślnie czyn zabroniony na skutek niezachowania ostrożności. Tak więc popełnienie takiego czynu zabronionego musi być skutkiem naruszenia tych zasad, musi z nich wynikać, co oznacza konieczność ustalenia istnienia związku przyczynowego między popełnieniem czynu zabronionego, a naruszeniem konkretnej zasady ostrożności. W części doktryny i w orzecznictwie coraz powszechniej sięga się w tym celu do koncepcji obiektywnego przypisania. Według tej koncepcji, przypisanie skutku (w tym wypadku powstania szkody w mieniu spółki) wymagało ponadto ustalenia, że zachowanie sprawców stworzyło niebezpieczeństwo dla dobra chronionego prawem i że do skutku z dużym prawdopodobieństwem by nie doszło, gdyby przestrzegali oni obowiązujących w tym wypadku reguł ostrożności. (II AKa 452/15 - wyrok SA Katowice z dnia )

26 Znamiona strony podmiotowejOkreślenie nieumyślności (nieumyślnie popełniony czyn zabroniony) Związek miedzy naruszeniem ostrożności a realizacją znamion czynu zabronionego Nie każde naruszenie reguły ostrożności pozwala na to, by sprawcy owego naruszenia przypisać popełnienie czynu zabronionego, a w szczególności spowodowanie określonego w ustawie skutku. Podstawą jego przypisania jest naruszenie tej właśnie reguły, która miała chronić przed wystąpieniem danego skutku na tej akurat drodze, na której on rzeczywiście wystąpił nie wystarcza czysto przyczynowa zależność między zachowaniem sprawcy a ustawowo określonym skutkiem, lecz trzeba ponadto wykazać, że warunkiem owego skutku była nieostrożność sprawcy.

27 Znamiona strony podmiotowejOkreślenie nieumyślności (nieumyślnie popełniony czyn zabroniony) Przewidywalność popełnienia czynu zabronionego Świadoma nieumyślność - nieprawidłowa prognoza elementów otaczającej sprawcę rzeczywistości Nieświadoma nieumyślność - nieprawidłowa diagnoza elementów otaczającej sprawcę rzeczywistości (po to, by procedurę prognozowania móc uruchomić, sprawca musi w pierwszej kolejności zdiagnozować rzeczywistość, a więc odebrać z otoczenia informacje, które wskazywałyby na to, że jego zachowanie jest nieostrożne)

28 Znamiona strony podmiotowejKombinacja strony podmiotowej Art. 9 § 3. Sprawca ponosi surowszą odpowiedzialność, którą ustawa uzależnia od określonego następstwa czynu zabronionego, jeżeli następstwo to przewidywał albo mógł przewidzieć. strona podmiotowa czynu zabronionego kwalifikowanego przez następstwo może zaktualizować się jako kombinacja umyślności z umyślnością, umyślności z nieumyślnością, nieumyślności z nieumyślnością. Strona podmiotowa występku określonego w art. 156 § 3 KK polega na tzw. winie kombinowanej (culpa dolo exorta), czyli umyślności - nieumyślności (art. 9 § 3 KK). Czyn wyjściowy (sprowadzenie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu) ma być spowodowany przez sprawcę umyślnie (w postaci zamiaru bezpośredniego lub ewentualnego), następstwo natomiast czynu (śmierć człowieka) ma być objęte nieumyślnością (art. 9 § 2 KK), przy czym konieczne jest ustalenie, że charakteryzujące nieumyślność przesłanki - przewidywanie możliwości wywołania tego następstwa albo możność przewidzenia go istniały najpóźniej w momencie dokonywania tego czynu, nie zaś po jego popełnieniu.(II AKa 8/15 - wyrok SA Łódź z dnia )

29 Znamiona strony podmiotowejKombinacja strony podmiotowej Strona podmiotowa przestępstwa z art. 156 § 3 KK ma charakter kombinowany (art. 9 § 3 KK), spowodowanie bowiem ciężkiego uszczerbku na zdrowiu objęte jest umyślnością, natomiast pozostająca z nim w związku przyczynowym śmierć człowieka - nieumyślnością. Warunkiem prawnym zaś przyjęcia nieumyślności jest brak zamiaru spowodowania śmierci, jednakże jej nastąpienie wiązać należy z niezachowaniem wymaganej w takich okolicznościach ostrożności oraz przewidywaniem takiej możliwości lub możliwości takiego przewidzenia (art. 9 § 2 i 3 KK).(IV KKN 122/00 - wyrok SN - Izba Karna z dnia ) O ile naruszenie zasad w ruchu drogowym może nastąpić umyślnie lub nieumyślnie, o tyle skutki czynu stanowiące jego ustawowe znamię i decydujące o zaistnieniu przestępstwa są zawsze objęte winą nieumyślną. Oba typy przestępstw określone w § 1 i § 2 art. 177 KK są przestępstwami nieumyślnymi i mają taki charakter niezależnie od tego, czy sprawca naruszył zasady bezpieczeństwa w ruchu umyślnie czy też nieumyślnie. Wyłączone jest tu, zatem stosowanie art. 9 § 3 KK.(IV KK 392/06 - postanowienie SN - Izba Karna z dnia )

30 ... jakieś pytania?